تفاسیر قرن نهم قمری
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تفسیر در این قرن، وارد مرحله جدیدی شد، و اغلب تفسیرها در پی مسائل اجتماعی و عموماً در مسائل علمی اجتماعی قرآن سیر می‌کنند؛ مانند:
1. تفسیر شیخ ابوالفضل دیلمی فرزند بهاءالدین یوسف دیلمی مرقانی گیلانی (م حدود 800ق) که در دو جلد بزرگ چاپ شده است.
2. ~مشارق الأمان و لباب حقائق الإیمان~ نوشته شیخ رضی‌الدین رجب بن محمد بن رجب برسی حلّی، معروف به حافظ برسی (م حدود 815ق) که به تفسیر آیاتی از قرآن پرداخته که غالب آن‌ها در شأن امام علی (ع) هستند.
3. ~تفسیر کبیر~ تألیف جمال‌الدین ابوناصر احمد بن عبدالله بن محمد بن علی بن حسن بن متوّج بحرانی، معروف به ابن متوّج (م 820ق) که محققانه تألیف گشته، تبحر و فضل خاصی در آن دیده می‌شود. مفسر، پانصد آیه از آیات تشریعی و حکم فقهی آن‌ها را آورده است.
4. ~کنز‌العرفان فی فقه‌القرآن~ به‌قلم شیخ ابوعبدالله شرف‌الدین مقداد بن عبدالله سیوری (م 826ق) . این تفسیر در یک جلد و به زبان عربی و شیوه استدلالی است و در آن از روایات و احادیث ائمه اطهار (ع) بسیار استفاده شده است.
5. ~مداد الأفهام~ اثر خواجه صائن‌الدین علی بن محمد بن افضل الدین محمد ترکه، معروف به ابن ترکه اصفهانی (م 830ق) که تفسیر آیه «ثمانیة ازواج من الضأن اثنین…» است و بر مذاق صوفیه نگارش یافته است.
6. ~الرسالة القرآنیة~ اثر امام احمد ملقب به المهدی‌لدین الله (م 840ق) در یک جلد، به زبان عربی و به مشرب زیدیه است.
7. ~تفسیر آیات‌الاحکام~ تألیف شیخ ناصرالدین بن جمال بحرانی (م حدود 850ق) که در شرح و تفسیر آیات‌الاحکام نگاشته شده است.
8. ~تفسیرطیفور~ نوشته شیخ عفیف‌الدین طیفور فرزند سراج‌الدین جنید حافظ (زنده تا سال 876ق) ، در یک جلد، به زبان عربی و به شیوه‌ای کلامی و روایی است.
9. ~شفاء‌العلیل فی شرح الخمس مائة آیة من التنزیل~ تألیف شیخ عبدالله معروف به نجری (877ق) . این تفسیر در یک جلد به زبان عربی و به تفسیر پانصد آیه از آیات قرآن پرداخته است و جنبه فقهی و آیات‌الاحکامی دارد.
10. ~معارج‌السؤول و مدارج المأمول فی تفسیر آیات الأحکام~ (تفسیر اللباب) اثر شیخ کمال‌الدین حسن بن شمس الدین محمد استرآبادی (زنده تا حدود 891ق) این تفسیر به آیات‌الاحکام اختصاص دارد. میرزا حسین نوری آن را بهترین کتاب در تفسیر آیات‌الاحکام می‌داند.
از تفسیرهای اهل‌سنت در این قرن می‌توان به نمونه‌های ذیل اشاره کرد:
1. ~تبصیر الرحمان و تیسیر المنّان~ اثر علی بن احمد بن ابراهیم مهایمی مشهور به مخدوم علی مهایمی (م 835 ق) .
2. ~نظم الدرر فی تناسب الآی و السور~ نوشته برهان الدین ابراهیم بن عمر بقاعی (م 885 ق) .
3. ~الجواهرالحسان فی تفسیر القرآن~ (تفسیر ثعالبی) ، تألیف عبدالرحمان بن محمد بن مخلوف ثعالبی (م 875 ق) .
نیز ر.ک:مفسران قرن نهم.
منابع
- مفسران شیعه : صفحه 115
- دائرة المعارف تشیع جلد 4 : صفحه (521-526)
- طبقات مفسران شیعه جلد 2 : صفحه (292-339)