تفاسیر قرن چهارم قمری
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
قرن چهارم، قرن شکوفایی دانش و تمدن اسلامی است. در این قرن، اندیشه‌ها در حوزه فرهنگ اسلامی رشد شایسته‌ای داشته و آثار بسیاری در ابعاد مختلف نگاشته شده است.
برخی از تفاسیر عالمان شیعه در قرن چهارم هجری از این قرارند:
1. ~تفسیر فرات کوفی~ تألیف ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی (زنده در 307 ق) . وی روایات را به ترتیب سوره‌ها (با حذف اسناد) گردآوری کرده است.
2. ~تفسیر قمی~ اثر علی بن ابراهیم قمی از کهن‌ترین منابع تفسیری شیعه که درآن، مجموعه‌ای از روایات تفسیری امام باقر و صادق (ع) جمع‌آوری شده است.
3. ~تفسیر نوبختی~ تألیف ابوسهل نوبختی (م 311 ق) که در یک جلد، به زبان عربی و با شیوه‌ای کلامی نگارش یافته است.
4. ~جامع‌التأویل لمحکم‌التنزیل~ نوشته ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی (م حدود 322 ق) در چهارده جلد بزرگ. این کتاب مورد استفاده فراوان شیخ طوسی در تفسیر ~التبیان~ و فخر رازی در ~التفسیر الکبیر~ بوده است.
5. ~تفسیر ابن‌حجّام~ نگارش ابوعبدالله محمد بن‌عباس بن مروان معروف به ابن‌حجّام یا ابن ماهیار (متوفای بعد 328 ق) ، به زبان عربی. مؤلف از روایات معصومان (ع) بهره‌های فراوانی برده است. این تفسیر در کتاب‌های رجالی و فهارس، ~التفسیر‌الکبیر~ نام دارد.
6. ~تفسیر ابن‌بابویه~، به‌قلم ابوالحسن علی بن حسین بن موسی بابویه قمی (م 329 ق) . این تفسیر روایی است. شیخ طوسی در کتاب ~الفهرست~ نام آن را نقل کرده است و اکنون موجود نیست.
7. ~معانی القرآن~ یا ~تفسیر صابونی~ اثر ابوالفضل محمد بن‌احمد بن ابراهیم جعفی کوفی، معروف به صابونی (متوفای حدود 330 ق) . این تفسیر به شیوه روایی نگارش یافته و به زبان عربی است.
8. ~تفسیر نعمانی~، اثر ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن جعفر کاتب نعمانی معروف به ابوزینب (م پس از 342 ق) ، به زبان عربی، در یک جلد و به شیوه کلامی.
9. ~تفسیر الجامع‌الکبیر~ (تفسیر کبیر صدوق) ، تألیف علی بن حسین بابویه قمی (م 381 ق) ، به شیوه روایی و به زبان عربی.
از تفاسیر اهل‌سنت در قرن چهارم می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. ~جامع‌البیان فی تفسیز القرآن~ اثر محمد بن جریر طبری (م 310 ق) .
2. ~تفسیر القرآن‌العظیم~ تألیف حافظ ابومحمد عبدالرحمان بن ابی‌حاتم رازی (م 240-327ق) .
3. ~أحکام‌القرآن~ به‌قلم ابوبکر احمد بن علی رازی جصاص (م 370 ق) .
نیز ر.ک:مفسران قرن چهارم.