تعلیل ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تعلیل ( علوم قرآنی ) : علت آوردن برای یک مطلب؛ از اقسام اطناب به زیادت
'تعلیل' از اقسام اطناب به زیادت و اسلوب بدیعی و بلاغی است. در این روش، برای صفت یا مطلبی که در سخن آورده‌اند علتی ذکر می‌کنند که با آن مطلب مناسبت دارد و باعث تثبیت و تقریر بیشتر در نفس می‌شود؛ زیرا نفس، احکام علت‌دار را بیشتر می‌پذیرد.
بیشتر تعلیل‌های قرآن، جواب از سؤال مقدری است که جمله قبلی آن را اقتضا می‌کند.
آیاتی که تعلیل در آن‌ها به کار رفته، در قرآن فراوان است که برای رعایت اختصار به چند نمونه اشاره می‌شود:
1. «وَمَا أُبَرِّیءُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ»؛ «و من نفس خود را تبرئه نمیکنم چرا که نفس قطعا به بدی امر می‌کند» (یوسف// 53) .
2. «وَیُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّیُطَهِّرَکُم بِهِ»؛ «و از آسمان بارانی بر شما فرو ریزانید تا شما را با آن پاک گرداند» (انفال// 11) ؛
3. «مَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَی فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی وَالْیَتَامَی وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاء مِنکُمْ»؛ «آنچه خدا از (دارایی) ساکنان آن قریهها عاید پیامبرش گردانید از آن خدا و از آن پیامبر (او) و متعلق به خویشاوندان نزدیک (وی) و یتیمان و بینوایان و درراهماندگان است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد» (حشر// 7) .
حروف تعلیل عبارتند از: لام؛ إنّ؛ أنّ؛ اذ؛ باء؛ کی؛ مِن؛ لعلّ.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 91
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 284
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 255
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 628
- در قلمرو بلاغت : صفحه 719
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تعلیل ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه تعلیل ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.