مصحف ابن‌ مسعود

توضیح مفهومی

مصحف ابن‌ مسعود : مصحف تهیه شده توسط عبدالله بن مسعود

از جمله مصاحف صحابه، مصحف ابن‌مسعود است. وی از اصحاب دانشمند پیامبر (ص) و از نخستین اسلام‌آورندگان، و جزء چهار نفری است که پیامبر (ص) فرمود قرآن را از ایشان (عبدالله بن مسعود، سالم مولی حذیفه، معاذ بن جبل، اُبیّ بن کعب) فراگیرید. وی صاحب مصحفی با ویژگی‌های ذیل بود:

1. اختلاف در ترتیب سوره‌ها در مقایسه با مصحف عثمانی.

2. حذف سوره حمد به دلیل عدم نیاز به کتابت آن با توجه به این که همگان آن را از بر بودند و نیز معوّذتین، با این توجیه که این دو سوره صرفاً برای تعویذ و دفع سحر و چشم‌زخم نازل شده‌اند البته گروهی در صحت این انتساب تردید کرده‌اند.

3. اختلاف قرائت وی با نص مشهور در بسیاری از آیات.

4. داشتن اضافات تفسیری.

مصحف ابن‌مسعود پیش از نشر مصحف عثمانی و پس از آن شهرت بسزایی داشت و رقیبی برای مصحف عثمانی به شمار می‌آمد.

متأسفانه از این مصحف- همانند دیگر مصحف‌ها - اثری در دست نیست.

سیوطی از «کتاب المصاحف» ابن أشته ترتیب سوره‌ها در مصحف ابن مسعود را به شرح ذیل نقل می‌کند:

سُوَر طوال: 1. بقره (2) ؛ 2. نساء (4) ؛ 3. آل عمران (3) ؛ 4. اعراف (7) ؛ 5. انعام (6) ؛ 6. مائده (5) ؛ 7. یونس (10) .

سُوَر مئین: 8. توبه (9) ؛ 9. نحل (16) ؛ 10. هود (11) ؛ 11. یوسف (12) ؛ 12. کهف (18) ؛ 13. بنی اسرائیل (17) ؛ 14. انبیاء (21) ؛ 15. طه (20) ؛ 16. مؤمنون (23) ؛ 17. شعراء (26) ؛ 18. صافات (37) .

سُوَر مثانی: 19. احزاب (33) ؛ 20. حج (22) ؛ 21. قصص (28) ؛ 22. نمل (27) ؛ 23. نور (24) ؛ 24. انفال (8) ؛ 25. مریم (19) ؛ 26. عنکبوت (29) ؛ 27. روم (30) ؛ 28. یس (36) ؛ 29. فرقان (25) ؛ 30. حجر (15) ؛ 31. رعد (13) ؛ 32. سبأ (34) ؛ 33. فاطر (35) ؛ 34. ابراهیم (14) ؛ 35. ص (38) ؛ 36. محمّد (47) ؛ 37. لقمان (31) ؛ 38. زمر (39) .

سُوَر حوامیم: 39. مؤمن (40) ؛ 40. زخرف (43) ؛ 41. فصلّت (41) ؛ 42. شوری (42) ؛ 43. احقاف (46) ؛ 44. جاثیه (45) ؛ 45. دخان (44) .

سُوَر ممتحنات: 46. فتح (48) ؛ 47. حشر (59) ؛ 48. سجده (32) ؛ 49. طلاق (65) ؛ 50. قلم (68) ؛ 51. حجرات (49) ؛ 52. تبارک (67) ؛ 53. تغابن (64) ؛ 54. منافقون (63) ؛ 55. جمعه (62) ؛ 56. صف (61) ؛ 57. جن (72) ؛ 58. نوح (71) ؛ 59. مجادله (58) ؛ 60. ممتحنه (60) ؛ 61. تحریم (66) .

سُوَر مفصّل: 62. الرحمن (55) ؛ 63. نجم (53) ؛ 64. طور (52) ؛ 65. ذاریات (51) ؛ 66. انشقاق (54) ؛ 67. واقعه (56) ؛ 68. نازعات (79) ؛ 69. معارج (70) ؛ 70. مدّثّر (74) ؛ 71. مزّمّل (73) ؛ 72. مطفّفین (83) ؛ 73. عبس (80) ؛ 74. دهر (76) ؛ 75. مرسلات (77) ؛ 76. قیامت (75) ؛ 77. نبأ (78) ؛ 78. تکویر (81) ؛ 79. انفطار (82) ؛ 80. غاشیه (88) ؛ 81. اعلی (87) ؛ 82. لیل (92) ؛ 83. فجر (89) ؛ 84. بروج (85) ؛ 85. انشقاق (84) ؛ 86. علق (96) ؛ 87. بلد (90) ؛ 88. ضحی (93) ؛ 89. طارق (86) ؛ 90. عادیات (100) ؛ 91. ماعون (107) ؛ 92. قارعه (101) ؛ 93. بیّنه (98) ؛ 94. شمس (91) ؛ 95. تین (95) ؛ 96. هُمَزَه (104) ؛ 97. فیل (105) ؛ 98. قریش (106) ؛ 99. تکاثر (102) ؛ 100. قدر (97) ؛ 101. زلزال (99) ؛ 102. عصر (103) ؛ 103. نصر (110) ؛ 104. کوثر (108) ؛ 105. کافرون (109) ؛ 106. مسدّ (111) ؛ 107. اخلاص (112) ؛ 108. انشراح (94) .

در این فهرست علاوه بر سوره‌های فلق و ناس (معوّذتَین) و حمد، سه سوره دیگر، یعنی: ق (50) ، حدید (57) ، و حاقه (69) ، هم از قلم افتاده است.

ابن ندیم به نقل از فضل بن شادان فهرستی ارائه می‌دهد که در موارد متعدد با ترتیب ابن اشته مخالف است.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (127-128)
2. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 244
3. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (65-80)
4. تاریخ القرآن : صفحه 145
5. تاریخ القرآن : صفحه (131-148)
6. تاریخ قرآن جلد 1 : صفحه (353-364)
7. الموسوعة القرآنیة جلد 1 : صفحه 340
8. التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (312-323)

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «مصحف ابن‌ مسعود» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

مصحف عبدالله بن مسعود

اعم

مصاحف صحابه

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مصحف ابن‌ مسعود به زیرصفحه مصحف ابن‌ مسعود/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (65-80)، 222، 223، 226، 244
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 259
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (127-128)
• التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 308، (312-323)
• الموسوعة القرآنیة جلد 1 : صفحه 340
• تاریخ القرآن : صفحه (131-148)
• تاریخ القرآن : صفحه 145
• تاریخ قرآن جلد 1 : صفحه (353-364)
• تاریخ قرآن : صفحه 353
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 261
• پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی جلد 1 : صفحه 151