اسلوب بلاغی قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
اسلوب بلاغی قرآن : صنایع ادبی و فنون علم بلاغت به‌کار رفته در قرآن
اسلوب قرآن، شیوه ویژه‌ای است که خداوند متعالی در قرآن کریم برای ادای مقاصد خویش برگزیده است. و اما «بلاغت» به معنای رسیدن و رسایی و دستیابی به کمال و غایت چیزی است و در اصطلاح، تعاریف گوناگونی دارد؛ ابن‌رشیق قیروانی می‌گوید: «البلاغة وضع الکلام موضعه من طول او ایجاز مع حسن العبارة؛ بلاغت، قرار دادن سخن در جای خودش با عبارتی نیکو است؛ چه عبارت کوتاه باشد یا بلند». ابی‌هلال عسکری نیز می‌گوید: «بلاغت عبارت است از روشنی معنا و زیبایی لفظ».
علوم بلاغی بر سه قسم است: 1. علم معانی؛ 2. علم بیان؛ 3. علم بدیع. البته، این تقسیم، نزد قدما وجود نداشت، بلکه همه ابواب را زیر یک عنوان قرار می‌دادند، چنان که رُمّانی بلاغت را به ده قسم تقسیم کرده است: ایجاز، تشبیه، استعاره، تلاؤم، فواصل، تجانس، تصریف، تضمین، مبالغه و حسن بیان.
بلاغت در آغاز پیدایش، بدیع نامیده می‌شد و بر فنون بلاغی شناخته شده در آن زمان نیز بدیع اطلاق می‌گردید. تمامی فنون بلاغت، بیان نیز خوانده شده است، و بلاغت و فصاحت نیز به صورت مترادف استعمال می‌شد.
هدف از علوم بلاغی، اثبات اعجاز قرآن است؛ زیرا هم‌زمان با پیشرفت اسلام و توجه مردم غیرعرب به آن، کم‌کم بحث درباره اعجاز قرآن درگرفت، و مردم به فهم و درک اسرار و رموز اعجاز قرآن کریم نیاز پیدا کردند. این بود که برای اثبات اعجاز قرآن، تدوین علوم بلاغی ضرورت یافت؛ از این رو، قدیم‌ترین کتاب‌های بلاغی همچون ~مجاز القرآن~ ابوعبیده معمر بن المثنی، ~نظم القرآن~ جاحظ، ~معانی‌القرآن~ فراء و ~اعجاز القرآن~ رُمّانی و باقلانی که برخی از مباحث بلاغت را تجزیه و تحلیل کرده‌اند، برای اثبات اعجاز قرآن نگارش یافته‌اند. در نتیجه، هدف اصلی علوم بلاغی در ابتدا اثبات اعجاز قرآن و آگاهی بر رموز و اسرار فصاحت و بلاغت قرآن بوده است؛ لذا زمخشری، علوم بلاغی را مختص قرآن دانسته، در تفسیر کشاف از دقایق و نکات قرآنی بحث می‌کند و بلاغت قرآن را نشان می‌دهد و از راه بلاغت، اعجاز قرآن را ثابت و حتی مطالبِ به ظاهر متناقض قرآن را از راه بلاغت به خوبی بیان و حل می‌کند.
به تعداد بخش‌های سه گانه علم بلاغت (معانی، بیان و بدیع) ، اسلوب قرآنی نیز به سه نوع: «اسلوب معانی»، «اسلوب بیانی» و «اسلوب بدیعی» تقسیم شده و توضیحات هر قسمت ذیل همان نوع آمده است.
نیز ر.ک:اسلوب ادبی قرآن.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (90-107)
- در قلمرو بلاغت : صفحه (299-308)
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (325-326)
- علوم القرآن : صفحه 350
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- اسلوب بدیعی قرآن ( علوم قرآنی )، اسلوب بیانی قرآن، اسلوب معانی قرآن، تأکید (عام)، فواصل آیات، مجارات ( علوم قرآنی )، مفهوم فحویالخطاب
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اسلوب بلاغی قرآن به زیرصفحه اسلوب بلاغی قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.