جمع قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
جمع قرآن : از بَر کردن قرآن یا گردآوری همه قرآن به ترتیب و در یک مجموعه
«جمع قرآن» در منابع علوم قرآنی به چند معنا به‌کار رفته است:
1. به معنای حفظ و به‌خاطر سپردن قرآن کریم (جمع حفظی) ، و به این دلیل به حافظان قرآن «جمّاع قرآن» (گردآورندگان قرآن) نیز می‌گفته‌اند؛ 2. به معنای نوشتن آیات قرآن، منتها به صورت پراکنده و متفرق؛ 3. به معنای نوشتن قرآن در یک مجموعه با آیات و سوره‌های مرتب؛ 4. به معنای تدوین و گردآوری یک متن و نص مرتب بر حسب یک قرائت متواتر رایج.
در باره جمع قرآن به معنای سوم، دو نظریه عمده وجود دارد:
1. دسته‌ای از دانشمندان اسلامی با استناد به شواهد و دلایل بسیار معتقدند قرآن‌کریم در همان زمان رسول خدا (ص) در مجموعه‌ای به نام «مصحف» جمع‌آوری شد، و حتی گفته شده که نسبت دادن جمع قرآن به خلفا، امری موهوم و مخالف کتاب، سنت، عقل و اجماع است. از جمله این دانشمندان و محققان حارث محاسبی، زرکشی، محمد غزالی، ابو‌شامه، باقلانی، حر عاملی، بلخی، ابن‌طاووس، سید شرف‌الدین، زرقانی، شاهین، آیت‌الله خویی، جعفر مرتضی عاملی و معرفت هستند.
2. عده زیادی از دانشمندان اهل‌سنت می‌گویند گرچه تمام قرآن در عصر رسول گرامی (ص) مکتوب و ثبت شد و آیات آن هریک در جای خود قرار گرفت- که همین ترتیب کنونی است- ولی تدوین آن به‌صورت کتابی با ترتیب خاص، در زمان ابوبکر و با پیشنهاد عمر انجام گرفت و در زمان عثمان به اختلافات مربوط به قرائت‌ها پایان داده شد که گاهی از این دو مرحله به جمع دوم و سوم یاد می‌شود.
از انس بن مالک نقل شده که در زمان رسول خدا (ص) چهار نفر قرآن را جمع کردند: اُبیّ بن کعب، معاذ بن جبل، زید بن ثابت، و ابوزید. در نقل دیگری، ابوالدرداء جایگزین اُبیّ بن کعب شده است. در بیان مراد از این سخن انس بن مالک، صاحبنظران سخنان متعددی گفته‌اند. برخی در اصل ادعا تشکیک کرده‌اند و برخی دلالت آن بر حصر را نپذیرفته، و برخی دیگر در معنای «جمع قرآن» توجیهاتی ذکر کرده‌اند. برخی از توجیهات ذکر شده در باب معنای «جمع قرآن» به این قرار است:
1. جمع بر جمیع وجوه و قرائاتی که نازل شده؛ 2. جمع همه آنچه بعد از تلاوت نسخ شده و آنچه نسخ نشده؛ 3. شنیدن بدون واسطه از زبان مبارک رسول خدا (ص) ؛ 4. متصدّی القاء و تعلیم بودن؛ 5. کتابت قرآن علاوه بر حفظ در سینه.
نیز ر.ک:جمع دوره پیامبر (ص) ، جمع ابوبکر، جمع عثمان، ترتیب سور، ترتیب آیات، جمع کتابتی قرآن، جمع حفظی قرآن.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (237-243)
- البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 257
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه (65-89)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (244-247)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (202-211)
- تاریخ قرآن : صفحه (297-332)
- تاریخ قرآن : صفحه (211-213)
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه (218-231)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «جمع قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- به لحاظ اشخاص وادوار:
- جمع ابوبکر بن ابی قحافه، جمع امام علی علیه السلام، جمع دوره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، جمع عثمان بن عفان
- به لحاظ چگونگی جمع:
- جمع حفظی قرآن، جمع کتابتی قرآن
وابسته
- احادیث جمع قرآن، اولین جامع قرآن، تاریخ جمع قرآن، ترتیب قرآن، حدیث مات النبی ( ص ) ولم یجمع القرآن، شبهات جمع قرآن، کیفیت جمع قرآن، مصاحف
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جمع قرآن به زیرصفحه جمع قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آشنایی با علوم قرآن جلد 1 : صفحه 285
- آشنایی با قرآن : صفحه 15
- آنچه باید از قرآن بدانیم جلد 1 : صفحه 240، 262
- اسرار ترتیب القرآن : صفحه 44
- اصول الفقه : صفحه 285
- اعجاز القرآن : صفحه 60م
- اعجاز قرآن : صفحه 11
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (202-211)، (244-247)، 250
- الاتقان فی علوم القرآن : صفحه 235
- الاعجاز البیانی للقرآن : صفحه 115
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 233، 235، (237-243)، 238، 258
- البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 257
- البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 222، 238، 239، 242، 257
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (272-288)
- الجامع لاحکام القرآن جلد 1 : صفحه 50، 56، 57، 59، 82
- القرآن فی الاسلام : صفحه 168، 170، 180
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 352، 374
- تاریخ قرآن : صفحه (211-213)، 257، (297-332)
- علوم القرآن : صفحه 101، 104، 105، 114، 116
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه (65-89)
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 5 : صفحه 223، 227، 228، 229، 231، 233، 234
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 240، 243، 281، 283، 284
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه (218-231)