آیات صفت حضور
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیات صفت حضور : آیات بیانگر حضور الهی در همه جا
یکی از صفات الهی، 'حضور' است؛ یعنی خداوند سبحان در همه جا حاضر و شاهد مخلوقات و اعمال آن‌ها است؛ به عبارت دیگر، عالم هستی محضر او است و چیزی از او غایب نیست. آیات بازگو کننده صفت حضور الهی را 'آیات صفت حضور' می‌نامند. این آیات در قرآن فراوانند که تنها به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌شود:
1. آیه 4 سوره حدید: «وَهُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»؛ «و هر کجا باشید او با شماست و خدا به هر چه میکنید بیناست».
2. آیه 7 سوره مجادله: «مَا یَکُونُ مِن نَّجْوَی ثَلَاثَةٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ وَلَا خَمْسَةٍ إِلَّا هُوَ سَادِسُهُمْ وَلَا أَدْنَی مِن ذَلِکَ وَلَا أَکْثَرَ إِلَّا هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ مَا کَانُوا»؛ «هیچ گفتگوی محرمانهای میان سه تن نیست مگر اینکه او چهارمین آنهاست و نه میان پنج تن مگر اینکه او ششمین آنهاست و نه کمتر از این (عدد) و نه بیشتر مگر اینکه هر کجا باشند او با آنهاست».
3. آیه 3 سوره حدید: «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ»؛ «اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و او به هر چیزی داناست».
همچنین آیات صفت قرب، آیات صفت وجه و مانند آن نیز بیانگر حضور الهی است.
در تبیین مفهوم حضور خداوند در تمام هستی گفته شده: خداوند واجب‌الوجود است و وجود هر موجود ممکن، از ناحیه او است و بی‌شک فیض هستی امکانی و موجودات ممکن، از ناحیه واجب‌الوجود است. بنابراین، خداوند سبحان که ذات واجب‌الوجود و هستی بخش ماهیات است به هر ماهیتی از وجود آن ماهیت نزدیک‌تر و با او هست. در بیانی دیگر، حضور و معیت خداوند سبحان را احاطه قیومی و احاطه قدرت و حاکمیت او بر موجودات دانسته‌اند.
برخی از طرفداران تجسیم، از ظواهر آیاتِ صفت حضور و مانند آن استفاده جسمیت و حضور فیزیکی کرده‌اند، که این پندار با اعتقادات ضروری مسلمانان و نیز با آیات محکمی همانند: «لاَّ تُدْرِکُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الأَبْصَارَ…» (انعام// 103) ، «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ» (شوری// 11) و مانند آن سازگار نیست و پنداری باطل است.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 23
- قاموس قرآن جلد 1 : صفحه 151
- التحقیق فی کلمات القرآن جلد 2 : صفحه (256-258)
- پیام قرآن , روش تازه ای درتفسیر موضوعی قرآن جلد 3 : صفحه (255-269)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیات صفت حضور» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: