آیه جزیه (علوم قرآنی )

توضیح مفهومی

آیه جزیه ( علوم قرآنی ) : آیه 29 سوره توبه، در باره جنگ و قتال با مشرکان به دلیل پیمان شکنی آنان

به آیه 29 سوره توبه 'آیه جزیه' می‌گویند: «قاتِلُوا الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لا یُحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ لا یَدینُونَ دینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ حَتَّی یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ»؛ «با کسانی از اهل کتاب که به خدا و روز بازپسین ایمان نمی‏آورند، و آنچه را خدا و فرستاده‏اش حرام گردانیده‏اند حرام نمی‏دارند و متدیّن به دین حق نمی‏گردند، کارزار کنید، تا با(کمالِ‏) خواری به دست خود جزیه دهند».

' جزیه' از ماده 'جزاء' به معنی مالی است که از غیر مسلمانان که در پناه حکومت اسلامی قرار می‏گیرند گرفته می‏شود و این نامگذاری به خاطر آن است که آن را به عنوان جزاء در برابر حفظ مال و جانشان به حکومت اسلامی می‏پردازند. 'صاغر' از ماده 'صغر' (بر وزن پسر) به معنی کسی است که به کوچکی راضی شود، و منظور از آن در آیه فوق آن است که پرداختن جزیه باید به عنوان خضوع در برابر آئین اسلام و قرآن بوده باشد، و به تعبیر دیگر نشانه‏ای برای همزیستی مسالمت‏آمیز و قبول موقعیت یک اقلیت سالم و محترم در برابر اکثریت حاکم بوده باشد. و اینکه بعضی از مفسران آن را به عنوان تحقیر و توهین و اهانت و سخریه اهل کتاب دانسته‏اند، نه از مفهوم لغوی کلمه استفاده می‏شود و نه با روح تعلیمات اسلام سازگار است و نه با سایر دستوراتی که در باره طرز رفتار با اقلیتهای مذهبی به ما رسیده است تطبیق می‏کند.

' جزیه' یک نوع مالیات سرانه اسلامی است که به افراد تعلق می‏گیرد، نه بر اموال و اراضی، و به تعبیر دیگر 'مالیات سرانه سالانه' است.

' جزیه' قبل از اسلام هم بوده است، بعضی معتقدند نخستین کسی که 'جزیه' گرفت انوشیروان پادشاه ساسانی بود، ولی اگر این مطلب را مسلم ندانیم، حد اقل انوشیروان کسی بود که از ملت خود جزیه می‏گرفت، و از همه کسانی که بیش از بیست سال و کمتر از پنجاه سال داشتند و از کارکنان حکومت نبودند، از هر نفر به تفاوت 12 یا 8 یا 6 یا 4 درهم مالیات سرانه اخذ می‏کرد.

فلسفه اصلی این مالیات را چنین نوشته‏اند که دفاع از موجودیت و استقلال و امنیت یک کشور وظیفه همه افراد آن کشور است، بنا بر این هر گاه جمعی عملا برای انجام این وظیفه قیام کنند، و عده‏ای دیگر به خاطر اشتغال به کسب و کار نتوانند در صف سربازان قرار گیرند وظیفه گروه دوم این است که هزینه جنگجویان و حافظان امنیت را به صورت یک مالیات سرانه در سال بپردازند.

از ا?ن رو، جزیه تنها یک نوع کمک مالی است، که از طرف اهل کتاب در برابر مسئولیتی که مسلمانان به منظور تامین امنیت جان و مال آنها به عهده می‏گیرند، پرداخت می‏گردد. و آنها که جزیه را یک نوع 'حق تسخیر' به حساب آورده‏اند، توجه به روح و فلسفه آن نداشته‏اند، آنها به این حقیقت توجه نکرده‏اند که اهل کتاب هنگامی که به صورت اهل ذمه در آیند حکومت اسلامی موظف است آنان را از هر گونه تعرض و آزاری مصونیت بدهد.

و با توجه به اینکه آنها در برابر پرداخت جزیه علاوه بر استفاده از مصونیت و امنیت هیچ گونه تعهدی از نظر شرکت در میدان جنگ و کلیه امور دفاعی و امنیتی بر عهده ندارند، روشن می‏شود که مسئولیت آنها در برابر حکومت اسلامی به مراتب از مسلمانان کمتر است، یعنی آنها با پرداخت مبلغ ناچیزی در سال از تمام مزایای حکومت اسلامی استفاده می‏کنند، و با مسلمانان برابر می‏شوند، در حالی که در متن حوادث و در برابر خطرات قرار ندارند.

از جمله دلایل روشنی که این فلسفه را تایید می‏کند، این است که در عهدنامه‏هایی که در دوران حکومت اسلامی میان مسلمانان و اهل کتاب در زمینه جزیه منعقد می‏شد، به این موضوع تصریح گردیده است، که اهل کتاب موظفند جزیه بپردازند، و در برابر، مسلمانان موظفند امنیت آنها را تامین کنند، و حتی اگر دشمنانی از خارج به مقابله و آزار آنها برخیزند، حکومت اسلامی از آنها دفاع خواهد کرد.

توجه به این نکته نیز لازم است، که جزیه اندازه مشخصی ندارد، و میزان آن بستگی به توانایی جزیه دهندگان دارد، ولی آنچه از تواریخ اسلامی به دست می‏آید این است که غالبا مبلغ مختصری در این زمینه قرار داده می‏شد. و این مبلغ گاهی در حدود یک دینار در سال بیشتر نبود، و حتی گاهی در عهدنامه‏ها قید می‏شد که جزیه دهندگان موظفند به مقدار تواناییشان جزیه بپردازند.

از مجموع آنچه گفته شد ایرادهای گوناگون و سمپاشی‏هایی که در زمینه این حکم اسلامی می‏شود، از میان خواهد رفت، و ثابت می‏شود که این یک حکم عادلانه و منطقی است.

منابع

1. تفسیر نمونه جلد 7 : صفحه (350-358)
2. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 9 : صفحه 237

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «آیه جزیه ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

آیه 029 توبه

اعم

آیات الاحکام ( علوم قرآنی )، اسامی آیات، سوره توبه ( علوم قرآنی )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه جزیه (علوم قرآنی ) به زیرصفحه آیه جزیه (علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اتحاف فضلاء البشر بالقراءات الاربعة عشر : صفحه 364
• الایمان و الکفر فی الکتاب و السنة جلد 1 : صفحه 250
• البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 287
• التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 319، 351
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 9 : صفحه 237
• تفسیر نمونه جلد 7 : صفحه 291، (350-358)
• تناسب آیات : صفحه 169
• جامع البیان فی معرفه رسم القرآن : صفحه 24
• قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی) : صفحه 13
• نیل الخیرات فی القراءات العشرة جلد 9 : صفحه 151