نکره در سیاق نفی ( اصول فقه )

توضیح مفهومی

نکره در سیاق نفی ( اصول فقه ) : اسم نکره بعد از لای نفی جنس، از مصادیق الفاظ عموم

نکره در سیاق نفی، اسم نکره‌ای است که با ' لای نفی جنس ' منفی شده است، مثل: ' لا رجل فی الدار '.

نکره در سیاق نفی، از الفاظ عموم می‌باشد، اما درباره منشأ عموم آن، اختلاف است.

توضیح:

بسیاری از اصولیون معتقدند عموم، گاهی از راه لفظ و دلالت لفظی، گاهی از راه عقل و گاهی هم با اطلاق به دست می‌آید.

در جایی که الفاظی عام، مثل: ' کل ' در جمله ' اکرم کل عالم '، به کار برده می‌شود، عموم از راه دلالت وضعی لفظی به دست می‌آید و در جایی که عموم از راه عقل ثابت می‌شود، به نکره در سیاق نفی، مثل: ' لا رجل فی الدار ' مثال زده‌اند؛ به این بیان که عقل حکم می‌کند طبیعت و ماهیت در مقام تحقق و وجود، با یک فرد هم وجود پیدا می‌کند، اما در مقام انتفا و انعدام، انتفای طبیعت با انتفای همه افراد آن محقق می‌شود. در این مثال نیز چون نکره (رجل) در سیاق نفی وارد شده است، بر انتفا دلالت می‌کند؛ از این رو، به ضمیمه حکم عقل (الطبیعة تنعدم بانعدام جمیع افراده) از آن عموم استفاده می‌گردد.

قسم سوم مانند: ' احلّ الله البیع '، که از اطلاق آن استفاده می‌شود که مقصود ' احلّ الله کل بیع ' است و بین مفاد ' احل الله البیع ' و ' احل الله کل بیع ' تفاوتی نیست، جز این که در دومی به کمک دلالت لفظی و در اولی از راه اطلاق و مقدمات حکمت، عموم استفاده می‌شود.

البته برخی از اصولیون متأخر، تنها راه استفاده عموم را دلالت وضعی دانسته و به دو شیوه دیگر اشکال نموده‌اند .

نکته اول:

' شهید صدر ' معتقد است اثبات اطلاق شمولی برای نکره، از راه مقدمات حکمت، امکان ندارد و این در حالی است که از ' نکره در سیاق نفی ' شمول افرادی استفاده می‌شود. وی سپس دو روش را برای استفاده شمول افرادی از ' نکره در سیاق نفی ' ارایه می‌کند:

1. سیاق، قرینه شود برای خروج نکره از نکره بودن، و پس از این که به سبب سیاق، اسم، صلاحیت شمول یافت، با عمل کردن به مقدمات حکمت، شمول و عموم استفاده شود.

2. استفاده شمولیت از راه دلالت عقلی، زیرا لازمه نفی طبیعت، انعدام آن است و انعدام طبیعت به انعدام همه افراد آن می‌انجامد. این روش را مرحوم ' آخوند ' در ' کفایه ' مطرح کرده است .

نکته دوم:

طبیعتی که در سیاق نفی یا نهی واقع می‌شود در صورتی بر عموم دلالت می‌کند که به نحو ارسال و اطلاق اخذ شده باشد؛ یعنی طبیعت مرسله و ساریه در همه افراد، همان طبیعتی است که نسبت به افراد خود ارسال و شمول دارد؛ اما اگر طبیعتی به طور مبهم اخذ گردد، مثل این که مولا بگوید: ' لا تضرب رجلا ' و احتمال داده شود مقصود او رجل فاسق بوده نه مطلق رجل، در این صورت نفی یا نهی بر عموم دلالت نمی‌کند.

نکته سوم:

این که نهی به طبیعت تعلق می‌گیرد، گاهی به ملاک عدم وجود طبیعت برمی گردد، مثل: ' لا رجل فی الدار '، گاهی به ملاک عدم صحت طبیعت، مثل: ' لا صلاة الا بفاتحة الکتاب ' و گاهی نیز به ملاک نفی کمال، مثل: ' لا صلاة لجار المسجد الا فی المسجد ' .

منابع

1. علم اصول الفقه الاسلامی : صفحه (185-186)
2. کفایة الاصول : صفحه 254
3. الاصول جلد 5 : صفحه 24
4. معالم الدین و ملاذ المجتهدین : صفحه 102
5. المعجم الاصولی : صفحه 935
6. اصول الفقه : صفحه 146
7. الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2,1 : صفحه 421
8. قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 223
9. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «نکره در سیاق نفی ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

مفرد منکّر در سیاق نفی، نکره در سیاق جحد، نکره در سیاق نهی

اعم

ادوات عموم

وابسته

نکره در سیاق اثبات

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نکره در سیاق نفی ( اصول فقه ) به زیرصفحه نکره در سیاق نفی ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 360
• اجود التقریرات : صفحه 444
• اصول الاستنباط : صفحه 132
• اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 160
• اصول السرخسی جلد 2 : صفحه 141
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 140
• اصول الفقه : صفحه 146
• اصول فقه : صفحه 149
• الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1 : صفحه 415، 421
• الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1,2 : صفحه 421
• الاحکام فی اصول الأحکام جلد 2,1 : صفحه 421
• الاصول جلد 5 : صفحه 24
• التمهید فی تخریج الفروع علی الاصول : صفحه 318
• الحاشیة علی استصحاب القوانین : صفحه 158
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 438، 439
• الفوائد الحائریة : صفحه 189
• اللمع فی اصول الفقه : صفحه 88
• المحصول فی علم اصول الفقه جلد 2 : صفحه 312، 343، 383، 384
• المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 459
• المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 27
• المعجم الاصولی : صفحه 935
• الموجز فی اصول الفقه جلد 1,2 : صفحه 186
• الموجز فی اصول الفقه جلد 2,1 : صفحه 186
• الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 112
• انوار الاصول جلد 2 : صفحه 93، 94
• ایضاح الکفایة جلد 3 : صفحه 365
• بحوث فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 257، 258، 259
• تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 501
• تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 466
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 487
• دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه (109-110)
• سیری کامل در اصول فقه جلد 7 : صفحه 604
• علم اصول الفقه الاسلامی : صفحه (185-186)
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 166
• قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 223
• کفایة الاصول : صفحه 254
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 156
• معالم الدین و ملاذ المجتهدین : صفحه 102
• منتقی الاصول جلد 3 : صفحه 299