نسخ جزئی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
نسخ جزئی : برداشتن حکم شرعی برای بعضی حالات یا افراد موضوع
نسخ جزئی، مقابل نسخ کلی بوده و به این معنا است که شارع مقدس حکمی را که در ابتدا برای همه افراد موضوع وضع نموده است، نسبت به بعضی حالات یا برخی افراد موضوع نسخ می‌کند، مانند آن که حکم را به طور عموم یا اطلاق تشریع می‌نماید، سپس بعد از مدتی، برای برخی افراد، حکم جدید صادر نموده و حکم قبلی را از آنها بر می‌دارد و یا به حکم اولی قیدی اضافه می‌کند.
مثال عرفی آن این است که قانونی تمام فروشندگان را به دادن صورت حساب به مشتریان خود موظف می‌کند، آن گاه قانون دیگری صنف نانوایان را از این حکم جدا می‌نماید.
مثال شرعی آن نیز این است که شارع مقدس طبق آیه: «والذین یرمون المحصنات ثم لم یأتوا باربعة شهداء فاجلدوهم ثمانین جلدة) »1) ، حد قذف را برای هر قذف کننده‌ای (زوج یا غیر زوج) هشتاد ضربه شلاق تعیین می‌نماید، سپس طبق آیه: «والذین یرمون ازواجهم و لم یکن لهم شهداء الا أنفسهم فشهادة احدهم اربع شهادات بالله انه لمن الصادقین) »2) ، حکم حد قذف را از زوج به شرط لعان بر می‌دارد.
نکته:
نسخ جزئی شبیه تخصیص است، زیرا به لحاظی می‌تواند تخصیص باشد، چون محدودیتی در افراد مشمول قانون عام است و به لحاظی می‌تواند نسخ باشد، چون از امتداد زمانی قانون درباره بخشی از مورد آن جلوگیری کرده است.
پانوشت
منابع
- الوجیزفی اصول الفقه : صفحه (240-241)
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 113
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 111
- فرهنگ نامه اصول فقه