حق معنوی ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حق معنوی: امتیازی غیر مادی از قبیل حق تألیف و حق اختراع.
به حقوقی که متعلَّق آنها امور اعتباری و معنوی است، حقوق معنوی اطلاق میشود، مانند حق طبع) تکثیر و چاپ اثر (، حق اختراع، حق امتیاز انتشار روزنامه و مجله، حق استخراج معدن و حق امتیاز آب، برق، گاز و تلفن. مقابل آن، حق عینی قرار دارد که متعلق آن عین خارجی است، از قبیل حق تحجیر) ر تحجیر (و حق قصاص) ر قصاص (که متعلق اوّلی زمین و دومی جانی است.
عنوان یاد شده از عناوین جدید است که فقهای معاصر در بخش مسائل مستحدثه و نیز در پاسخ استفتائات به برخی احکام آن اشاره کردهاند.
اعتبار شرعی: در اینکه حق تألیف برای پدید آورنده اثر، حق طبع برای ناشر و حق اختراع برای مخترع از نظر شرع معتبر است یا نه، اختلاف است. بنابر قول نخست، نویسنده میتواند دیگران را از چاپ و پخش کتاب خود منع کند. دیگران نیز بدون اجازه صاحب اثر حق ندارند کتاب او را چاپ و توزیع کنند؛ چنان که اگر مؤلف حق نشر را به ناشری واگذار کرده باشد، دیگر ناشران نمیتوانند بدون اجازه آن ناشر، کتاب را منتشر کنند. و نیز مخترع میتواند دیگران را از نمونه برداری از اختراع خود و تکثیر آن منع نماید.
بنابر این قول، مؤلف یا مخترع مالک محصول فکر و اندیشه خود بوده و میتواند آن را بفروشد یا ببخشد و یا در آن سایر تصرفات مالکانه داشته باشد. 1
در مقابل، برخی برای چنین حقوقی از نظر شرعی اعتبار قائل نبوده و چاپ کتاب یا نمونه برداری از اختراع دیگری را بدون اشکال دانستهاند. 2
البته برخی گفتهاند: در صورتی که این گونه حقوق، قانونی و ضابطه مند
________________________________________
343
شده باشد و به تأیید حاکم شرع برسد، اعتبار پیدا میکند. 3
حق امتیازی که دولت در مقابل دریافت مبلغی به اشخاص واگذار میکند، از قبیل حق امتیاز تأسیس شرکت، حق امتیاز تلفن، آب و برق، در صورتی که قانون و عرف برای آن مالیّت قائل باشد و با آن همچون سایر اموال رفتار کند، به تصریح برخی شرعاً اعتبار دارد و در نتیجه ارث بردن و خرید و فروش آن جایز خواهد بود. 4
1. المسائل المستحدثة) روحانی (/ 2 224 - 223. تحریر الوسیلة 626 - 625 /2؛ صراط النجاة 252 /1؛ الفتاوی المیسرة) سیستانی (/ 3 412. الفتاوی المیسرة) سیستانی (/ 4 412. حواریات فقهیة/ 318.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 342
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حق معنوی ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: