تبرک ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تبرّک: برکت جستن.
از آن در بابهایی همچون طهارت، زکات، صوم، حج، نکاح، طلاق، ظهار، عتق، اقرار، یمین و نذر به مناسبت سخن رفته است.
________________________________________
335
حکم: تبرّک جستن به چیزهایی که از نظر شرع، از قداست، عظمت و طهارت برخوردارند جایز، بلکه راجح و مستحب است.
موارد تبرّک: آنچه بدان تبرّک جسته میشود یا به جهت قداست، عظمت و طهارت آن است، مانند نامهای خداوند، پیامبران، جانشینان ایشان، قرآن و مؤمنان و یا به جهت انتساب به چیزهای مقدّس و باعظمت، مانند جلد و قاب قرآن و مشاهد مشرّفه معصومان علیهم السّلام.
از دیگر موارد تبرّک در شرع مقدّس برخی زمانها و مکانها هستند. زمانها، مانند بعضی روزها همچون جمعه، عید فطر، عید قربان، عید غدیر، مبعث و ایّام ولادت معصومان علیهم السّلام و بعضی ماهها نظیر رجب، شعبان و رمضان، و مکانها، مانند کعبه، مسجد، بویژه مسجدالحرام، مسجد النّبی صلّی اللَّه علیه وآله و بیت المقدس.
احکام تبرّک: فقها در کتابهای فقهی پارهای از موارد و مصادیق تبرّک را ذکر کردهاند که بدان اشاره میشود.
اسماء الهی: مستحب است بر حیوانی که به جهت زکات یا جزیه گرفته شده، داغ نهند و سزاوار است بر وسیلهای که برای داغ نهادن به کار میرود به جهت تبرّک نام خداوند نوشته شود. 1
معصومان علیهم السّلام: تبرّک جستن به نامهای امامان علیهم السّلام با نوشتن بر کفن و جریدتین2) ر جریدتین (و نیز نام گذاری فرزندان به نامهای آنان و نیز نامهای انبیا و اوصیای الهی به جهت تبرّک، مستحب است. 3
تبرّک جستن به مشاهد مشرّفه4 و نیز تربت قبور امامان علیهم السّلام بویژه تربت امام حسین علیه السّلام به تسبیح درست کردن و سجده نمودن بر آن، نهادن آن در قبر همراه میّت و مالیدن کفن به آن، 5 همچنین تبرّک جستن به دفن جنازه در مشاهد مشرّفه - هرچند با انتقال میّت به آن مکانها - مستحب است. 6
مؤمن: تبرّک جستن به نیم خورده مؤمن مستحب است. 7
قرآن: تبرّک جستن به قرآن با نوشتن آن بر کفن8 و نیز مسّ کلمات و حروف آن مستحب است. 9
________________________________________
336
کعبه: تبرّک جستن به کعبه و ارکان آن بویژه رکن حجر الاسود و رکن یمانی با چسبانیدن شکم و صورت به آنها و بوسیدن و مانند آن، مستحب است10) ر استلام (.
زمزم: تبرّک جستن به آب زمزم با نوشیدن و همراه بردن آن، مستحب است11) ر آب زمزم (.
آثار تبرّک: قصد تبرّک، آثاری دارد، ازجمله:
1. رفع مانعیّت: اگر فردی بگوید: من فردا روزهدار هستم إن شاء اللَّه، در صورتی که قصد وی از گفتن 'إن شاء اللَّه' تبرّک جستن به آن باشد، صحیح است؛ چون منافات با جزم - که از شرایط نیّت است - ندارد. 12
اگر شخصی در پی اجرای صیغه طلاق) ر طلاق (، عتق) ر عتق (، نذر) ر نذر (، اقرار13) ر اقرار (یا ظهار14) ر ظهار (به قصد تبرّک 'إن شاء اللَّه' بگوید، مانع صحّت نیست، بر خلاف صورتی که قصد گوینده مشروط کردن عقود یادشده به آن باشد.
گفتن 'إن شاء اللَّه' به قصد تبرّک، بنابر قولی به انعقاد قَسم ضرر نمیرساند؛ 15 لیکن معروف میان فقها آن است که گفتن جمله یادشده حتّی با قصد تبرّک مانع انعقاد قَسم است16) ر قسم (.
2. وجوب احترام: احترام تربت معصومان علیهم السّلام که به قصد تبرّک و شفا برداشته میشود، واجب است) ر احترام (؛ از اینرو استنجاء به آن) ر استنجاء (و نجس کردن آن حرام، بلکه بنابر قول برخی ازاله نجاست از آن نیز واجب میباشد. 17 بعضی در وجوب ازاله تأمّل کردهاند. 18
3. تحریم عمل: روزه گرفتن در روز عاشورا به قصد تبرّک حرام، بلکه از بزرگترین محرّمات است. 19
) ر اسماء متبرّکه (
1. مجمع الفائدة 2 228 - 227 /4. جواهر الکلام 225 /4؛ العروة الوثقی 3 417 /1. جواهر الکلام 4 254 /31. وسائلالشیعة 5 561 /14. العروة الوثقی 6 411 /1. البیان/ 7 81. مستمسک العروة 8 271 /1. جواهر الکلام 9 227 /4. العروة الوثقی 10 195 /1. جواهر الکلام 11 361 /19. المقنعة/ 420؛ المبسوط 12 354 /1. تذکرة الفقهاء 13 10 /6. الدروس الشرعیة
________________________________________
337
14 165 /2. جواهرالکلام 15 142 /33. نهایة المرام 16 331 /2. الروضة البهیة 53 - 52 /3؛ جواهر الکلام 17 243 /35. جواهر الکلام 52 /2 و 99 - 98 /6؛ العروة الوثقی 18 91 - 90 /1. مصباح الفقیه 19 58 - 57 /8. مستند العروة) الصوم (305 /2.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 334
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تبرک ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- به لحاظ تبرک شده:
- تبرک کفن به تربت، تبرک کفن به ضریح معصوم ( ع )
- به لحاظ متبرک:
- تبرک به آب زمزم ( فقه )، تبرک به اسم الهی، تبرک به اسم امامان (ع)، تبرک به قرآن، تبرک به کعبه، تبرک به نیم خورده مؤمن
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تبرک ( فقه ) به زیرصفحه تبرک ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 334