چشمه
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
چشمه: محلّ جوشش آب از زمین به طور طبیعی.
از احکام آن در بابهای طهارت، صلات و احیاء موات سخن گفتهاند.
طهارت: آب چشمهای که جریان دارد، آب جاری به شمار میرود و احکام خاص آن را دارد) ر آب جاری (. در الحاق آب چشمهای که به جهت کم بودن آن جریان ندارد به آب جاری و عدم الحاق، اختلاف است. مشهور قول دوم است. 1
استشفا به چشمههای آب گرم مکروه است. برخی، وضو یا غسل با آن، و برخی دیگر هر نوع استفاده از چنین آبهایی را مکروه دانستهاند. 2 در مقابل، بسیاری کراهت را به استفاده از آن به قصد درمان اختصاص دادهاند. 3
صلات: از موارد مشروعیت نماز استسقا) ر نماز باران (، هنگام خشک یا کم شدن آب چشمهها است. 4
احیاء موات: چشمهای که ملک کسی نیست از مشترکات) ر مشترکات (است و همگان در استفاده از آن یکسانند و اگر کسی به قصد تملّک، آب آن را حیازت کند) مثلا با ظرفی از آن آب بردارد (مالک آب میشود؛ 5 لیکن چشمهای که با احداث کسی در زمین موات جاری شده، ملک احداث کننده آن است و کسی بدون اجازه او حقّ تصرّف در آن ندارد. 6
چشمه احداث شده در زمین موات دارای حریم است. چشمه دو حریم دارد:
1. محدودهای از اطراف چشمه که در بهره وری از آن و نیز اصلاح و تمیز کردن) ریختن گل و خاک چشمه (به طور عادت مورد نیاز است. در این محدوده کسی بدون اجازه حقّ تصرّف ندارد. 7
________________________________________
181
2. محدودهای که در آن، احداث چشمه برای دیگری ممنوع است؛ هر چند دیگر تصرّفات جایز است.
حدّ آن از چهار طرف بنابر مشهور، هزار ذراع در زمینهای سست و پانصد ذراع در زمینهای سخت و محکم است. 8 در مقابل، برخی گفتهاند: حدّ حریم تا جایی است که چشمه جدید زیانی برای آب چشمه موجود نداشته باشد. بنابر این، چنانچه احداث چشمه در فاصلهای بیش از هزار ذراع برای آب چشمه موجود زیان آور باشد، جایز نیست؛ چنان که احداث چشمه در فاصلهای کمتر از آن در صورت زیان نرساندن، جایز خواهد بود. 9
1. التنقیح) الطهارة (112 /1؛ دلیل العروة الوثقی 2 65 /1. مجمع الفائدة 289 - 288 /11؛ ریاض المسائل 249 /12؛ معالم الدین) قسم الفقه (3 402/1. کتاب السرائر 95 /1؛ کشف اللثام 383 /1؛ جواهر الکلام 4 335 /1. جواهر الکلام 116. 6 124 - 123 /38. 5 152 - 151 /12؛ منهاج الصالحین) خویی (7 165 /2. منهاج الصالحین) خویی (8 153 /2. الروضة البهیة 163 - 162/7؛ کفایة الاحکام 9 555 /2. فتاوی ابن الجنید/ 223؛ مختلف الشیعة 208 /6.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 180
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «چشمه» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: