عملکردها

چشمه

از دانشنامه علوم اسلامی

توضیح مفهومی

چشمه: محلّ جوشش آب از زمین به طور طبیعی.

از احکام آن در بابهای طهارت، صلات و احیاء موات سخن گفته‏اند.

طهارت: آب چشمه‏ای که جریان دارد، آب جاری به شمار می‏رود و احکام خاص آن را دارد) ر آب جاری (. در الحاق آب چشمه‏ای که به جهت کم بودن آن جریان ندارد به آب جاری و عدم الحاق، اختلاف است. مشهور قول دوم است. 1

استشفا به چشمه‏های آب گرم مکروه است. برخی، وضو یا غسل با آن، و برخی دیگر هر نوع استفاده از چنین آبهایی را مکروه دانسته‏اند. 2 در مقابل، بسیاری کراهت را به استفاده از آن به قصد درمان اختصاص داده‏اند. 3

صلات: از موارد مشروعیت نماز استسقا) ر نماز باران (، هنگام خشک یا کم شدن آب چشمه‏ها است. 4

احیاء موات: چشمه‏ای که ملک کسی نیست از مشترکات) ر مشترکات (است و همگان در استفاده از آن یکسانند و اگر کسی به قصد تملّک، آب آن را حیازت کند) مثلا با ظرفی از آن آب بردارد (مالک آب می‏شود؛ 5 لیکن چشمه‏ای که با احداث کسی در زمین موات جاری شده، ملک احداث کننده آن است و کسی بدون اجازه او حقّ تصرّف در آن ندارد. 6

چشمه احداث شده در زمین موات دارای حریم است. چشمه دو حریم دارد:

1. محدوده‏ای از اطراف چشمه که در بهره وری از آن و نیز اصلاح و تمیز کردن) ریختن گل و خاک چشمه (به طور عادت مورد نیاز است. در این محدوده کسی بدون اجازه حقّ تصرّف ندارد. 7

________________________________________

181

2. محدوده‏ای که در آن، احداث چشمه برای دیگری ممنوع است؛ هر چند دیگر تصرّفات جایز است.

حدّ آن از چهار طرف بنابر مشهور، هزار ذراع در زمینهای سست و پانصد ذراع در زمینهای سخت و محکم است. 8 در مقابل، برخی گفته‏اند: حدّ حریم تا جایی است که چشمه جدید زیانی برای آب چشمه موجود نداشته باشد. بنابر این، چنانچه احداث چشمه در فاصله‏ای بیش از هزار ذراع برای آب چشمه موجود زیان آور باشد، جایز نیست؛ چنان که احداث چشمه در فاصله‏ای کمتر از آن در صورت زیان نرساندن، جایز خواهد بود. 9

1. التنقیح) الطهارة (112 /1؛ دلیل العروة الوثقی 2 65 /1. مجمع الفائدة 289 - 288 /11؛ ریاض المسائل 249 /12؛ معالم الدین) قسم الفقه (3 402/1. کتاب السرائر 95 /1؛ کشف اللثام 383 /1؛ جواهر الکلام 4 335 /1. جواهر الکلام 116. 6 124 - 123 /38. 5 152 - 151 /12؛ منهاج الصالحین) خویی (7 165 /2. منهاج الصالحین) خویی (8 153 /2. الروضة البهیة 163 - 162/7؛ کفایة الاحکام 9 555 /2. فتاوی ابن الجنید/ 223؛ مختلف الشیعة 208 /6.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 180

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «چشمه» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

عین (چشمه)

اعم

مکان ( فقه )

وابسته

آب چشمه، اجاره چشمه، تحجیر چشمه، حریم چشمه، شفعه در چشمه

منابع

  • الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 7 : صفحه 186
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 180