احکام تأسیسی ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
حکم تأسیسی
حکم تأسیسی ) حکم ابتدایی(: حکم اختراعی شارع مقدس.
حکم تأسیسی در برابر حکم امضایی) ر حکم امضایی (حکمی را گویند که شارع مقدس آن را برای نخستین بار، بدون هیچ پیشینهای نزد عرف و عقلا اختراع و تشریع کرده است، مانند بسیاری از احکام پنج گانه تکلیفی همچون نماز، روزه و ارث و نیز احکام کیفری، همچون قطع انگشتان دست دزد. 1
بیشتر معاملات و عقود رایج در میان مردم، بلکه آن دسته حقوقی که مردم نسبت به یکدیگر دارند و قوام زندگی
اجتماعی بر آنها است، مانند زوجیت و ملکیت، از امور تأسیسی به شمار نمیآیند؛ بر خلاف عبادات که شارع مقدس آنها را ابداع و اختراع کرده است؛ از این رو، همه عبادات تأسیسیاند.
تمایز حکم تأسیسی از حکم امضایی به این است که در حکم تأسیسی، شرایط، قلمرو و مفاد حکم، مستخرج از ادله شرعی است؛ در حالی که در حکم امضایی با رجوع به عرف و سیره عقلا و نحوه اجرای حکم توسط آنان در زمان امضای آن، میتوان به مفاد و شرایط حکم دست یافت. 2
1. فوائد الاصول 2 386 /4. الشروط او الالتزامات التبعیة فی العقود 99 - 98 /.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 354