احکام امضائی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
حکم امضایی
حکم امضایی: حکم و دلیل تأیید شده از جانب شارع مقدس.
پیش از ظهور اسلام، برای تنظیم مناسبات حقوقی، معاملاتی، اقتصادی و نیز مراسم عبادی قواعد و مقرّراتی میان مردم وجود داشت که برخی از شرایع پیشین و برخی دیگر از بنای عقلا نشأت میگرفت. آن دسته از قواعد و مقررات و مراسمی که پس از اسلام شارع آنها را - هرچند با سکوت و نهی نکردن، خواه به طور کامل یا با اصلاحات جزئی یا کلی - تأیید و امضا کرده است، احکام و ادله امضایی نامیده میشود و در مقابل آن، احکام و ادله تأسیسی است1) ر حکم تأسیسی (.
عقود) ر عقد (، ایقاعات) ر ایقاع (و برخی موارد دیگر، مانند وجوب ختنه) ر ختنه (، وجوب حداد زن) ر حداد (
پس از مرگ شوهر و وجوب وفا به نذر2 از احکام امضایی‌اند. همچنین حجیّت بیشتر اَمارات) ر اماره (- مانند حجیّت خبر ثقه - و نیز اصول لفظی) ر اصل لفظی (امضایی است. 3
برخی، امضایی بودن تمامی احکام وضعی) ر حکم وضعی (بر خلاف احکام تکلیفی) ر حکم تکلیفی (را از جمله تفاوتهای این دو دسته از احکام دانستهاند. البته امضایی بودن احکام وضعی، به اعتبار خود احکام است، اما به اعتبار موضوعاتِ آنها، این احکام به امضایی و تأسیسی تقسیم میشوند، مانند ملکیّت که خود، حکمی وضعی است، اما اعتبار فقر یا سیّد بودن به عنوان موضوع برای تملّک زکات و خمس، امری تأسیسی میباشد. 4
1. مبسوط در ترمینولوژی حقوق 187 /1؛ جامع الشتات 2 176 /1. معتمد العروة 3 147 /1. اصطلاحات الاصول/ 70؛ دروس فی علم الاصول 252 /3؛ زبدة الاصول 4 89 /3. اجود التقریرات 76 - 74 /4؛ فوائد الاصول 388 /4.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 352