اصل حریت

توضیح مفهومی

اصل حرّیّت: اصل آزادگی انسان.

اصل حریّت از قواعد معروف فقهی و عبارت است از این که اصل در هر انسانی، آزادگی است. مراد از آزادگی، گاه مفهوم مقابل بردگی (--' بردگی) است که کاربرد واژه ' حُرّ ' و ' حُریّت ' در فقه بیشتر در همین معنا است و گاه مفهوم مقابل تحت سلطه و اراده دیگری بدون (--' آزادگی) . اصل در هر انسانی، آزادگی به هر دو معنا است. بنا بر این، هیچ کس برده دیگری نیست مگر خود به بردگی اقرار کند یا بر اثبات آن، بیّنه (--' بیّنه) و مانند آن اقامه گردد 1 و نیز هیچ کس از پیش خود بر دیگری ولایت ندارد. 2

اصل حریّت یا از امارات (--' اماره) است - چنان که برخی بدان تصریح کرده‌اند - یا از اصول (--' اصل) . اصل حریّت بنا بر اماره بودن، همچون دیگر عمومات، قاعده کلّی و عام است، امّا بنا بر اصل بودن، استصحاب موضوعی 3 (--' استصحاب) است. اصل حریّت به عنوان دلیلی بر احکام شرعی، در باب‌های گوناگون فقهی چون جهاد، قضاء و حدود مورد استناد قرار گرفته است.

در این جا به نمونه هایی از کاربرد اصل حریّت در مفهوم نخست اشاره می‌شود.

به قول مشهور، اگر یکی از پدر یا مادر کودکی آزاد باشد، فرزند آنان نیز به استناد اصل حریّت آزاد خواهد بود. اگر کسی ادّعای بردگی انسان بالغی را نماید و او انکار کند، سخن منکر به استناد اصل حریّت پذیرفته است، مگر مدّعی بر ادّعای خویش، بیّنه اقامه کند. 4

اگر فردی که مورد قذف (--' قذف) واقع شده است، ادّعای حریّت قذف کننده را نماید، امّا او ادّعای برده بودن بکند تا نصف حدّ قذف بر او زده شود، برخی به

________________________________________

520

استناد اصل حریّت، ادّعای مقذوف (مدّعی) را بر گفته قاذف (منکر) ، مقدّم دانسته‌اند. این مطلب در فرضی که قاذف ادّعای برده بودن مقذوف را داشته باشد - که نتیجه آن عدم ثبوت حدّ بر قاذف است - و مقذوف مدّعی آزاد بودن باشد، جاری است. 5

کودکی که در قلمرو اسلامی و یا سرزمینی که مسلمانان در آن زندگی می‌کنند، پیدا شده، به استناد اصل آزادگی، محکوم به حریّت است. 6

1 - العناوین الفقهیة 2 736.

2 - کتاب القضاء (گلپایگانی) 2 225 و مستند العروة (النکاح) 2 77.

3 - الدر المنضود (گلپایگانی) 2 175 - 176.

4 - مستند العروة (النکاح) 2 76 - 77.

5 - الدر المنضود (گلپایگانی) 2 176 - 177.

6 - جواهر الکلام 38 192.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 519

اصطلاح‌نامه

اعم

قواعد فقهی عام

وابسته

حریت ( فقه )

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 519