اثبات ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
اثبات: احراز وجود خارجی موضوع دارای اثر شرعی اقامه دلیل بر دعوا نزد قاضی.
منظور از اثبات به معنای نخست، احراز موضوع، مانند اجتهاد، اعلمیّت، طهارت، نجاست و عدالت، در مقام عمل و انجام وظیفه است. تفاوت اثبات با ثبوت در این است که اوّلی مرحله علم و آگاهی از وجود خارجی چیز است و دومی مرحله تحقّق و تقرّر آن در ظرف وجودی خود به حسب واقع بدون آن که علم یا جهل دیگری در آن دخالتی داشته باشد. از این عنوان در باب‌های بسیاری مانند اجتهاد و تقلید، طهارت و صلات سخن رفته است.
راه‌های اثبات: راه‌های اثبات موضوعات یا عام ا ست؛ یعنی همه موضوعات به آن، قابل اثبات است و یا خاص که تنها برخی موضوعات به آن اثبات می‌گردد.
راه‌های عام:
1. علم و یقین: یعنی آگاهی یافتن نسبت به موضوع از راه علم وجدانی و یقین (--' علم) .
2. بیّنه: احراز موضوع از راه بیّنه (--' بیّنه) به عنوان حجّت شرعی به منزله احراز قطعی و یقینی موضوع است.
3. خبر واحد: در اثبات موضوعات به خبر عادل، بلکه فرد موثّق (--' وثاقت) اختلاف است 1 (--' خبر واحد) .
________________________________________
230
راه‌های خاص: برخی از راه‌های خاص برای اثبات موضوعات شرعی عبارت است از:
1. اِخبار صاحب ید: طهارت و نجاست چیزی با خبر دادن ذی الید (کسی که آن چیز در تصرف او است) ثابت می‌گردد. 2
2. حسن ظاهر: از راه‌های اثبات عدالت (--' عدالت) بنا بر آن چه به مشهور نسبت داده شده حُسن ظاهر شخص از نظر آراسته بودن به تکالیف و آداب شرع است. 3
3. محراب معصوم علیه السّلام: از نشانه‌های قطعی اثبات قبله، محرابی است که به دستور معصوم علیه السّلام بنا شده و یا در آن نماز خوانده باشد. 4
از اثبات به مفهوم دوم، در باب قضاء و شهادات سخن رفته است و غرض از این نوع اثبات استیفای حق توسط حاکم شرع می‌باشد.
اگر کسی نزد قاضی علیه دیگری اقامه دعوا کند، قاضی در صورت علم به حقیقت، بنا بر قول مشهور بر اساس علم خود حکم می‌کند و نیازی به اثبات نیست؛ ولی در صورت جهل وی به واقع، دعوای مدّعی، باید اثبات گردد. اثبات بر عهده مدّعی است، زیرا اصل، برائت ذمّه دیگری (مدّعی علیه) از حق مورد ادّعا است، تا زمانی که ادّعا کننده خلاف آن را ثابت کند. 5
در این که اثبات، حق مدّعی است یا حاکم، اختلاف است. بنا بر قول اول، حاکم نمی‌تواند در صورت عدم حضور بیّنه، مدّعی را امر به احضار آن نماید و یا در صورت حضور، بدون درخواست مدّعی، از بیّنه سؤال نماید، ولی بنا بر قول دوم، حاکم می‌تواند امر به احضار کند، یا در صورت حضور، ابتدا به سؤال نماید. این اختلاف تنها در مورد اقامه بیّنه است 6 و گرنه قسم دادن، حق مدعی است و حاکم بدون اجازه وی نمی‌تواند منکر را سوگند دهد. 7
راه‌های اثبات: مراد از راه‌های اثبات، چیزهایی است که در مقام اثبات موضوع حکم قاضی مورد استفاده و استناد قرار می‌گیرد. که عبارتند از: اقرار (--' اقرار) ، شهادت (--' شهادت) ، قَسَم (--' قسم) و امارات (--' اماره) .
________________________________________
231
امارات بر دو گونه است: امارات شرعی، مانند آن که مالی در دست کسی و تحت تصرف او باشد که نشانه مالکیّت وی نسبت به آن است، یا قاعده ' الولدُ للفِراشِ و للعاهرِ الحَجَر ' (--' قاعده فراش) که بر اساس آن، فرزند مشکوک به شوهر زن ملحق می‌شود نه مرد زناکار، و دیگر، امارات قضایی که شارع آن‌ها را اماره قرار نداده است، لیکن حاکم به وسیله آن‌ها به درستی یکی از دو طرف واقعه اطمینان پیدا می‌کند، مانند اثر انگشت که بنابر قول مشهور به جواز قضاوت قاضی بر اساس علم خود، حاکم می‌تواند در صورتی که از این راه به علم و اطمینان برسد، بر اساس آن حکم کند. 8
نوشته‌ها و اسناد در اثبات موضوع حکم قضایی بنا بر قول مشهور اعتبار ندارد، بلکه بر عدم اعتبار آن‌ها، ادّعای اجماع شده است؛ مگر آن که قرائنی بر صحّت و درستی آن‌ها موجود باشد 9 (--' قضاوت) .
1 - جواهر الکلام 6 168 - 174؛ مستمسک العروة 1 38؛ مهذّب الاحکام 1 35 - 36 و فقه الامام جعفر الصادق 6 113 - 114.
2 - جواهر الکلام 6 176 و 180.
3 - مهذّب الاحکام 1 49 - 51؛ مستمسک العروة 1 55.
4 - جواهر الکلام 7 384.
5 - فقه الامام جعفر الصادق 6 78.
6 - المبسوط 8 158 - 159.
7 - مسالک الافهام 13 447 و ریاض المسائل 2 397.
8 - الفقه 100 417 - 438.
9 - جواهر الکلام 40 303 - 305 و الفقه 100 428.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 229
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- اثبات ارث، اثبات اول ماه، اثبات تصریه، اثبات تملیک، اثبات حق با حیله، اثبات رشد، اثبات رضاع، اثبات عیب فسخ نکاح، اثبات نسب ( فقه )
- به لحاظ عقوبت:
- اثبات حدود، اثبات زنا با تشخیص پزشک، اثبات قذف ( فقه )، اثبات قصاص ( فقه )
- به لحاظ عقود:
- اثبات طلاق، اثبات هبه ( فقه )، اثبات وصیت ( فقه )، اثبات وقف
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اثبات ( فقه ) به زیرصفحه اثبات ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==magshow.php?kind=203