دایره هندی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
دایره هندی
دایره هندی: صفحه شاخص جهت تعیین وقت و ساعت.
برای رسم دایره هندی در زمین مسطّح و صاف، دایرهای رسم میگردد، سپس شاخصی نوک تیز به مقدار تقریبی یک چهارم قطر دایره به صورت عمود در مرکز دایره نصب میشود. با طلوع آفتاب، سایه شاخص در دو نوبت علامت گذاری میشود: یکی پس از طلوع آفتاب، زمان ورود نوک سایه شاخص در دایره و دیگری پس از زوال، هنگام خروج سایه از دایره. آنگاه بین دو علامت خطی مستقیم کشیده و سپس نصف میشود و در مرحله آخر، بین نقطه وسط خط و مرکز دایره خطی رسم میگردد که از آن به خطّ نصف النهار تعبیر میشود. 1 این عنوان به مناسبت در باب صلات به کار رفته است.
وقت نماز ظهر هنگام زوال خورشید و گذشتن آن از خط نصف النهار است. از جمله راههای تشخیص آن، دایره هندی است که با میل پیدا کردن سایه شاخص از روی خط نصف النهارِ دایره هندی به سمت مشرق، زوال تحقق مییابد و وقت نماز ظهر است. 2 البته در علامت بودن این دایره برای زوال در همه زمانها اشکال شده است. ضمن آنکه این ادعا که شاخص در همه مکانها به اندازه یک چهارم قطر دایره است، صحیح نیست؛ زیرا شاخص در مکانهای با عرض 42 درجه و دو دقیقه به عنوان مثال باید کمتر از یک چهارم باشد؛ 3 از این رو، گفتهاند: اندازه شاخص باید به گونهای باشد که سایه آن قبل از زوال وارد دایره شود. 4 برخی نیز گفتهاند: احتیاط آن است که علامت منصوص در
تشخیص زوال مراعات شود؛ هرچند بعد از میل خورشید از خطّ نصف النهار باشد. 5
1. جواهر الکلام 103 - 102 /7؛ الحدائق الناضرة 2 163 - 162 /6. جواهر الکلام 103 /7؛ الحدائق الناضرة 3 162 /6. الحبل المتین/ 4 138 - 137. التنقیح) الصلاة (5 238 /1. جواهر الکلام 103 /7.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 580