خوف ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
ترس
ترس: بیم از وقوع امری ناخوشایند.
از آن به مناسبت در بابهایی همچون طهارت، صلات، صوم، حج، حدود و دیات یاد شده است.
ترس از خداوند: ترس از خداوند - به معنای بیم از عدالت و عذاب او - در آیات متعدّد از صفات پیامبران، عالمان و مؤمنان شمرده شده است. 1 چنانکه خداوند در آیاتی دیگر، کسانی را که از او نمیترسند مذمّت کرده و چنین خصلتی را نشانه بیایمانی آنان دانسته است. 2
در روایات نیز بر تحصیل صفت خوف تأکید و از گریه کردن برای خوف از قهر و عذاب الهی ستایش شده است. 3
آثار ترس: بر ترس از وقوع یک حادثه آثاری مترتّب است که به نحو کلّی به آنها اشاره میشود.
1. ثبوت حکم ثانوی: رفع حکم اوّلی و ثبوت حکم ثانوی در موارد زیر از آثار ترس است:
- قطع نماز واجب، جایز نیست مگر در مواردی، از جمله: هنگام ترس از تلف شدن جان یا مال معتنابه. 4
- تیمّم، حکم ثانوی است که ترس بر جان یا آبرو یا تلف شدن مال، در به دست آوردن یا استعمال آب، از اسباب مشروعیت بخشیدن به آن است5) ر تیمّم (.
- افطار روزه ماه رمضان بر زن آبستنی که در آستانه زاییدن است و نیز زن شیرده
در صورت بیم از رسیدن زیان به خود یا کودکش واجب است6) ر افطار (.
- حمل سلاح هنگام رفتن برای نماز عید مکروه است مگر با ترس از دشمن. 7
2. نماز خوف: ترس از چیره شدن دشمن در میدان نبرد و نیز هجوم غیر دشمن مانند حیوان درنده با شرایطی موجب قصر نماز در عدد یا کیفیّت میگردد که از آن به نماز خوف تعبیر میشود) ر نماز خوف (.
3. نماز آیات: هر رخداد آسمانی که نوع مردم از آن بترسند بنابر مشهور موجب نماز آیات است8) ر نماز آیات (.
4. سقوط حج: استطاعت) ر استطاعت (شرط وجوب حج است. از شرایط تحقّق استطاعت، برخوردار بودن راه و مقصد از امنیّت لازم و بیمناک نبودن شخص بر جان و مال و آبروی خود در طول سفر و هنگام برگزاری مناسک حج است. 9
ترساندن: ترساندن دیگری از روی ستم، حرام و ترساننده مستحق تعزیر) ر تعزیر (است؛ بلکه گاهی موجب ثبوت دیه خواهد شد. اگر کسی به قصد ترساندن مردم سلاح برکشد محارب شمرده میشود10) ر محاربه (.
ترساندن زن باردار اگر سبب سقط جنین وی گردد، موجب ثبوت دیه جنین بر ذمّه ترساننده میشود. 11 البتّه اگر سبب، ابلاغ حکمِ حاکم باشد در اینکه دیه جنین از بیت المال) ر بیت المال (پرداخت میشود یا عاقله حاکم) ر عاقله (باید آن را بپردازد، اختلاف است. 12
اگر کسی شخص در حال آمیزش را بترساند و بر اثر آن، منیِّ وی بیرون از رحم همسرش ریخته شود به جهت ضایع کردن نطفه، ده دینار بر عهده ترساننده ثابت میگردد. 13
1. رعد/ 21؛ اسراء/ 57؛ نور/ 2 37. انعام/ 81 و مدثر/ 3 53. وسائل الشیعة 4 228 - 216 /15. جواهر الکلام 7 154 - 151 /17. 6 104 - 102 /5. 5 122 /11. العروة الوثقی 8 102 /2. جواهرالکلام 9 408 - 407 /11. العروة الوثقی 10 453 /2. جواهر الکلام 375 /43. 13 472 /41. 12 374 /43. 11 567 - 564 /41.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 448
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «خوف ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه خوف ( فقه ) به زیرصفحه خوف ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.