عملکردها

امنیت ( فقه )

از دانشنامه علوم اسلامی

توضیح مفهومی

امنیّت: ایمنی داشتن جانی، مالی، عِرضی یا معنوی.

مراد از ایمنی معنوی، ایمن بودن از وقوع در حرام یا ترک واجب است.

از آن به مناسبت در باب‌های مختلفی مانند طهارت، صلات، حج و جهاد سخن رفته است.

ضرورت امنیّت: امنیّت از مهم ترین و ضروری ترین نیازهای زندگی بشر است و انسان تنها در پرتو آن می‌تواند امور دنیوی و اخروی خویش را با آسایش خاطر سامان دهد. از این رو، ایجاد امنیّت در شئون مختلف زندگی مردم برای رسیدن به آنچه که مایه رشد و تعالی آنان است، از وظایف اساسی و حتمی حکومت اسلامی است.

امنیّت در تکالیف ذیل شرط است:

1. عبادات: امنیّت (ایمنی و سلامتی جان، مالِ قابل اعتنا و آبرو) شرط تکالیف عبادی و اجزاء و شرایط آن است و در صورت فقدان آن، چیزی از اصل تکلیف یا شرط یا جزء آن متوجه انسان نمی‌شود. برخی مصادیق روشن آن عبارت است از:

یک. طهارت: تحصیل طهارت (وضو یا غسل) با آب، برای عباداتِ مشروط به طهارت همچون نماز، در حال اختیار شرط است، لیکن در صورتی که دشمن یا حیوان درنده‌ای بین انسان و آب حائل شود - به گونه‌ای که انسان از آن، بر خود یا عِرض و آبروی خویش احساس خطر کند - تیمّم برای او مشروعیّت پیدا می‌کند 1 (--' تیمّم) .

________________________________________

665

دو. صلات: از شرایط نماز، رو به قبله بودن است، لیکن شرط یاد شده در فرض شدّت بیم از دشمن یا حیوان درنده ساقط می‌شود؛ چنان که کیفیّت نماز نیز در این صورت تغییر می‌یابد 2 (--' نماز خوف) . کسی که یک رکعت از نماز را در حال خوف، سواره بخواند، سپس بیم بر طرف گردد، باید پیاده شود و باقی مانده نماز را با شرایط، روی زمین بخواند. 3 حضور در نماز جمعه برای زنان در صورت وجود امنیّت، جایز است. 4

سه. حج: شرط وجوب حج، استطاعت است و تحقّق استطاعت منوط به توانایی مالی، سلامت جسمانی و امنیّت داشتن راه و مقصد است 5 (--' استطاعت) .

2. امر به معروف و نهی از منکر: وجوب امر به معروف و نهی از منکر مشروط به وجود امنیّت برای آمر و ناهی و دیگر مؤمنان است. 6

3. خلوت یا نگاه کردن به زن اجنبی: خلوت کردن با زن اجنبی 7 و نیز نگاه کردن به وی در موارد جواز مانند وجه و کفیّن، در صورت ایمن نبودن از وقوع در حرام، جایز نیست. 8

4. حرمت ارتکاب حرام: حرمت ارتکاب محرّمات، در فرض برخورداری از امنیّت است. بنا بر این، اگر کسی که در اجتناب از حرامی نسبت به جان یا عرض خود امنیّت ندارد، ارتکاب آن حرام برای وی جایز، بلکه واجب است مانند موارد تقیّه (--' تقیّه) و اکراه (--' اکراه) .

5. حدود و قصاص: وجود امنیت نسبت به جان یا عِرض، از شرایط جواز دفاع از مال است و در صورت علم به هلاکت خویش یا از بین رفتن عِرض، دفاع از آن حرام است. 9 به قول مشهور، جواز اقامه حدود در زمان غیبت توسط فقیه واجد شرایط، منوط به برخورداری وی از امنیّت است. 10

اقامه حدّ در مواردی به علت خوف هلاکت به تأخیر می‌افتد، از جمله: اجرای حدّ اعم از تازیانه و کشتن بر زن حامله تا زمان وضع حمل و بر زن شیرده تا پایان زمان شیردهی به تأخیر می‌افتد و نیز حدّ تازیانه در زمان شدّت گرما و سرما و بر

________________________________________

666

بیمار تا زمان بهبودی و زن مستحاضه (--' استحاضه) پیش از قطع خون، جاری نمی‌شود 11 (--' اقامه حدود) .

از شرایط قصاص در اعضا، امکان استیفای آن با وجود امنیّت نسبت به جان یا سرایت به عضو دیگری است. بنا بر این، اگر قصاص عضوی موجب به خطر افتادن جان صاحب عضو یا سرایتِ قطع یا جراحتِ عضوِ قطع شده به عضو دیگر شود، قصاص منتفی است 12 (--' قصاص) .

کسی که در بیرون حرم (--' حرم) جنایت یا جرمی مرتکب شده و به حرم پناه برده، در امان است، لیکن او را در خوردن و آشامیدن در تنگنا قرار می‌دهند تا از حرم بیرون رود، سپس حدّ یا قصاص بر او جاری می‌گردد. 13

کسی که به قصد ایجاد نا امنی، ترس و وحشت در جامعه، سلاح بِکشد، محارب است 14 (--' محاربه) .

امنیّت کفّار: کفّار در صورتی در بلاد اسلامی امنیّت جانی و مالی دارند که میان آنان و حاکم اسلامی قرار داد آتش بس (--' آتش بس) منعقد شده باشد و یا حاکم اسلامی یا یکی از مسلمانان به ایشان امان (--' امان) داده باشد. کفّار ذمّی (--' اهل ذمّه) نیز در پرتو عقد ذمّه از امنیّت جانی، مالی و عِرضی برخوردارند.

ایمنی از مکر الهی: ایمن بودن از مکر خداوند، از گناهان کبیره (--' گناه کبیره) است. مراد از مکر الهی، کیفر پروردگار بر کردارهای ناپسند و مراد از ایمنی از آن، بیمناک نبودن بنده از عذاب و قهر خداوند است. 15

1 - الحدائق الناضرة 4 274.

2 - جواهر الکلام 14 185.

3 - 186.

4 - 11 268.

5 - العروة الوثقی 2 453.

6 - جواهر الکلام 21 371 - 374.

7 - المسائل المنتخبة (سیستانی) م 1030.

8 - جواهر الکلام 29 75.

9 - 41 652.

10 - 21 394.

11 - 41 337 - 343.

12 - 42 354 - 355.

13 - 41 344 و 43 31.

14 - 41 563.

15 - 13 32.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 664

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «امنیت ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

أمن، أمنیت، ایمنی

اعم

صفات ( فقه )

اخص

امنیت از ضرر، امنیت اقتصادی، امنیت بعد نماز خوف، امنیت درعبادات، امنیت کفار
به لحاظ مکان:
امنیت در حرم مکه، امنیت راه، امنیت سفر با امانت، امنیت عمومی ( فقه )

وابسته

اسباب ایمنی انسان، حکومت اسلامی ( فقه )، خوف ( فقه )، دفاع ( فقه )، ضرر ( فقه )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه امنیت ( فقه ) به زیرصفحه امنیت ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

برگرفته از «http://wiki.isca.ac.ir/wiki/index.php?title=امنیت_(_فقه_)&oldid=211649»