مرجح صنفی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
مرجح صنفی : عامل ترجیح یک صنف از ظواهر بر صنف دیگر
مرجح صنفی، از اقسام مرجحات باب ظواهر و مقابل مرجح شخصی و نوعی بوده و به مرجحی گفته می‌شود که سبب تقدیم و ترجیح صنفی از ظواهر بر صنف دیگری از آن می‌گردد که با هم در یک نوع اشتراک دارند؛ برای مثال، از نظر همه اصولیون، جمع دارای الف و لام (جمع محلّی بلام) افاده عموم می‌کند و برخی نیز معتقدند مفرد دارای الف و لام (مفرد محلّی بلام) نیز افاده عموم می‌کند؛ بنابراین، هرگاه عموم جمع محلّی به الف و لام با عموم مفرد محلّی به الف و لام تعارض کند، جمع دارای الف و لام مقدم خواهد شد.
نمونه‌های دیگری که در زمره مرجح صنفی شمرده شده است عبارت است از:
1. تقدیم ظهور لفظ در مجاز راجح (شایع) بر ظهور لفظ در مجاز مرجوح؛ از این رو، ' اسد ' در جمله ' رأیت اسدا یرمی ' بر مرد شجاع حمل می‌شود، نه بر مردی که دهان او بوی بد می‌دهد (صنفی از مجاز بر صنف دیگری از آن ترجیح داده می‌شود) ؛
2. تقدیم عام معلّل بر عام غیر معلّل، مانند جایی که دو عام که نسبت میان آنها عموم و خصوص من وجه است با یک دیگر تعارض کنند، مثل: ' اکرم العلماء لعلمهم ' و ' لا تکرم الفساق ' که در ماده اجتماع، یعنی در عالم فاسق، تعارض دارند. اصولی‌ها معتقدند در این گونه موارد، عام معلل که علت حکم در آن ذکر شده و به منزله نص و بیان کبرای کلی است، بر عام غیر معلل مقدم است؛
3. ترجیح عام قلیل الافراد بر کثیر الافراد؛ به همین خاطر، عامی که زیاد تخصیص خورده است بر عامی که هیچ تخصیصی نخورده یا کمتر تخصیص خورده، مقدم است، زیرا هر چه افراد عام کمتر باشد، دلالت آن عام قوی تر و شبیه نص می‌شود؛
4. ترجیح مجاز قریب بر مجاز بعید زیرا مجاز قریب به معنای حقیقی نزدیک تر است؛ مثل جایی که شک وجود دارد آیا صیغه افعل، در ندب ـ که مجاز قریب است ـ استعمال شده یا در اباحه ـ که مجاز بعید است.
منابع
- بدایع الافکار : صفحه 95
- اصطلاحات الاصول : صفحه 243
- شرح رسائل جلد 7 : صفحه (233-235)
- شرح رسائل جلد 7 : صفحه 201
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 794
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 790
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مرجح صنفی به زیرصفحه مرجح صنفی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.