قطع طریقی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
قطع طریقی : قطع غیر مأخوذ در موضوع حکم شرعی
قطع طریقی، قطعی است که در موضوع خطاب شرعی اخذ نشده است؛ یعنی حکم شرعی بر نفس موضوع مترتب شده و قطع فقط طریقی برای احراز موضوع حکم است، بی آن که قید موضوع باشد. بنابراین، در قطع طریقی، قطع به موضوع حکم، در ثبوت حکم بر موضوع دخالتی ندارد و فقط سبب تنجّز تکلیف بر مکلف می‌گردد. بیشتر قطع هایی که در اصول فقه درباره آنها بحث می‌شود و سبب ترتب حکم بر موضوع است، قطع طریقی می‌باشد.
برای مثال، در عبارت ' لا تشرب الخمر ' یا ' الخمر حرام ' حکم حرمت شرب، بر عنوان اولی و استقلالی خمر بار شده است، بی آن که ذکری از قطع به میان آمده باشد. قطع به موضوع حکم ـ خمرـ سبب احراز موضوع و ترتب حکم واقعی ـ حرمت شرب ـ بر آن می‌گردد، زیرا موضوع به منزله علت برای حکم است. بنابراین، قطع طریقی در ثبوت حکم بر موضوع دخالتی ندارد؛ یعنی در مرحله انشا، حکم بر نفس موضوع بار می‌شود نه بر موضوع مقطوع، اما در مرحله تنجّز، قطع دخالت دارد.
نکته اول:
فرق میان قطع طریقی و قطع موضوعی عبارت است از:
1. اگر قطع موضوعی باشد، چیز دیگری جانشین آن نمی‌شود، ولی اگر طریقی باشد، امارات ظنی معتبر و اصول عملی می‌تواند جای گزین آن شود.
2. در قطع طریقی، هیچ خصوصیت و شرطی دخالت ندارد؛ یعنی قطع از هر راهی به دست آید، آثار و احکام قطع بر آن مترتب می‌گردد و زمان، مکان، سبب حصول قطع، شخص قاطع و امثال این‌ها، هیچ دخالتی در ترتب آثار قطع ندارد؛ اما قطع موضوعی شرعی، تابع اعتبار شارع است و او می‌تواند قطع خاصی را در موضوع حکم خود دخالت دهد.
نکته دوم:
گاهی اتفاق می‌افتد که یک قطع در زمان واحد، نسبت به یک تکلیف، طریقی و نسبت به تکلیف دیگر موضوعی است، مانند آن که مولا بگوید: ' الخمر حرام ' و سپس بگوید: ' من قطع بحرمة الخمر فیحرم علیه بیعه '؛ در این مثال که از دو قضیه تشکیل شده است، قطع در یک زمان نسبت به حرمت خمر، طریقی، ولی نسبت به بیع خمر، موضوعی است.
نکته سوم:
قاعده اولیه در قطع، طریقیت است، مگر در جاهایی که بر موضوعی بودن آن دلیل اقامه شود؛ بنابراین، هنگام شک در موضوعی یا طریقی بودن، بر اساس قاعده عمل شده و به طریقی بودن، حکم می‌گردد.
منابع
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 45
- حاشیة الکفایة جلد 1 : صفحه 180
- ایضاح الکفایة جلد 4 : صفحه (128-129)
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 6
- تلخیص الاصول : صفحه 147
- شرح رسائل جلد 1 : صفحه 18
- فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 295
- اصطلاحات الاصول : صفحه 219
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «قطع طریقی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قطع طریقی به زیرصفحه قطع طریقی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 4، 6، 13، 78
- اصطلاحات الاصول : صفحه 41، 115، 219، 221
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 135، 171
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 2 : صفحه 508
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 18، 24، 25، 45، 48، (62-64)
- المحکم فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 53، 94
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه (251-252)، 254، 267
- ایضاح الکفایة جلد 4 : صفحه (128-129)
- بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 69
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 17، 28
- تلخیص الاصول : صفحه 147، 151
- تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 8، 19، 20، 43
- جواهرالاصول : صفحه 95، 104
- حاشیة الکفایة جلد 1 : صفحه 180
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 21
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 199
- شرح رسائل جلد 1 : صفحه 18
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 213، 214
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 5، 6، 22
- فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 295
- فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 9، 41
- کفایة الاصول : صفحه 303
- نهایة الاصول : صفحه 403
- نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 14، 18، 42، 43