جنابت

جنابت در لغت به معنای دور شدن، ضدّ قرابت است و در شرع عبارت است از عروض حالتی بر انسان که موجب دوری وی از احکام پاکان می‏شود. 1 به شخص متّصف به جنابت »جُنُب« گفته می‏شود و از آن در بابهای طهارت، صلات و صوم بحث شده است.

اسباب جنابت: جنابت به یکی از دو چیز محقق می‏شود: انزال و دخول.

1. انزال: خروج منیّ موجب جنابت است؛ چه با شهوت، فشار و سستی بدن همراه باشد یا نباشد؛ مرد باشد یا زن، در خواب باشد یا بیداری. 2 ظاهر کلام برخی قدما عدم وجوب غسل جنابت بر زن با انزال است. 3 البته صرف حرکت منیّ در باطن بدون خروج و انزال، موجب جنابت نمی‏شود؛ لیکن در اینکه ملاک، خروج از مجرای متعارف است یا مطلق خروج - هرچند از مجرای غیر متعارف - اختلاف است. 4

هرگاه رطوبتی از انسان خارج شود که منیّ بودن آن مشکوک باشد، در صورتی که با شهوت، فشار و سستی بدن همراه باشد، محکوم به حکم منیّ است. در اینکه در حکم به منیّ بودنِ رطوبت مشتبه، وجود هر سه نشانه یاد شده شرط است یا وجود بعضی از آنها نیز کفایت می‏کند، اقوال مختلف است. 5 در بیمار، وجود دو نشانه شهوت و سستی کفایت می‏کند. 6

آیا زن همچون مرد در رطوبت مشتبه باید به نشانه‏های فوق رجوع کند یا نه؟ مسئله اختلافی است. بنابر قول دوم آیا وجود شهوت در حکم به منیّ بودن رطوبت مشتبه در زن کفایت می‏کند یا تنها در صورت یقین به منیّ بودن آن، حکم منیّ را دارد؟ برخی قول اوّل را اختیار کرده‏اند. 7

2. دخول: با دخول آلت تناسلی مرد در فرج زن به مقدار ختنه‏گاه، جنابت تحقق می‏یابد؛ هم نسبت به مرد و هم نسبت به زن؛ چه بالغ باشند یا نابالغ؛ عاقل باشند یا دیوانه؛ دخول در بیداری صورت گرفته باشد یا در خواب. 8 در اینکه دخول در دُبُر - اعم از زن و مرد - به مقدار ختنه‏گاه موجب جنابت می‏شود یا نه، اختلاف است. مشهور قول اوّل است. 9 با دخول آلت خنثی در دُبر یا فرج خنثای دیگر جنابت محقق نمی‏شود؛ امّا اگر خنثی با زنی نزدیکی کند و مردی نیز با خنثی آمیزش نماید، برای خنثی جنابت تحقق می‏یابد. 10 بنابر قول مشهور وطی حیوان موجب غسل نیست11) ر آمیزش با حیوان (.

احکام جنابت:

1. غسل جنابت: غسل جنابت به خودی خود مستحب است. برخی متأخران آن را واجب دانسته‏اند؛ لیکن برای به جا آوردن واجبات مشروط به طهارت، مانند نماز، طواف و بنابر مشهور روزه ماه رمضان، واجب است که از آن به وجوب غیری) ر وجوب غیری (تعبیر می‏شود. چنان که غسل جنابت برای غایات مستحب، همچون نمازهای نافله، دعاها و ذکرهای مستحب، مستحب غیری است12) ر غسل جنابت (.

2. محرّمات بر جنب: خواندن سوره‌های عزائم) دارای سجده واجب (بر جنب حرام است؛ لیکن در اینکه این حرمت اختصاص به آیه سجده دارد یا شامل همه سوره سجده دار می‏شود - حتی بعض یک آیه، بلکه بسمله آن - اختلاف است. 13

لمس خطوط قرآن کریم، نام خداوند متعال، پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و اهل بیت آن حضرت بنابر مشهور بر جنب حرام است14) ر اسماء متبرّک (.

توقّف در مسجد، بلکه دخول در آن - جز در دو مورد - بنابر مشهور بر جنب حرام و دخول در مسجد به قصد عبور) از دری داخل و از دری دیگر خارج شود (یا برداشتن چیزی جایز است؛ اما به قصد گذاشتن چیزی در آن حرام می‏باشد. گروهی، مشاهد مشرّفه معصومان علیهم السّلام را نیز در احکام یاد شده به مساجد ملحق کرده‏اند15) ر مشاهد مشرّفه (. البتّه دخول در مسجد الحرام و مسجد النبّی صلّی اللَّه علیه و آله مطلقا - حتی جهت عبور یا برداشتن چیزی - حرام است. 16

3. مکروهات بر جنب:

1-3. خوردن و آشامیدن، مگر آنکه وضو بگیرد یا مضمضه و استنشاق کند. برخی گفته‏اند: با مضمضه و استنشاق، کراهت کم

2-3. تلاوت بیش از هفت آیه از غیر سوره‏های عزائم، بنابر مشهور. 18

3-3. لمس غیر خطوط قرآن، مانند جلد و حواشی آن.

4-3. خوابیدن قبل از غسل یا وضو.

5-3. خضاب کردن19) ر خضاب (.

6-3. حضور نزد محتضر20) ر احتضار (.

4. سایر احکام: در نجاست عرق جنب از حرام، مانند زنا و لواط، اختلاف است. 21 برخی قائلان به طهارت، آن را مانع صحّت نماز دانسته‏اند. 22

باقی ماندن بر جنابت تا طلوع فجر در ماه رمضان برای کسی که روزه بر او واجب است، بنابر مشهور حرام و موجب بطلان روزه و ثبوت قضا و کفّاره خواهد بود23) ر بقا بر جنابت (.

اگر غسل برای جنب ضرر داشته باشد باید برای نماز تیمم بدل از غسل نماید24) ر تیمم (. نماز خواندن در اتاقی که جنب در آن است کراهت دارد. 25

1 و 2. جواهر الکلام 3 3 /3. المقنع/ 4 42. جواهر الکلام 5 7 /3 و 10 35 - 31. 9 26 - 25. 8 13. 7 12 - 8. 6 و 55 - 46 /1. 12 36. 11؛ العروة الوثقی 13 492 /1. جواهر الکلام 45 - 42 /3؛ العروة الوثقی 482 /1؛ مصباح الهدی 14 147 - 146 /4. الحدائق الناضرة 122 /2؛ جواهر الکلام 316 /2 و 46 /3؛ مستمسک العروة 15 45 /3. جواهر الکلام 20 78 - 72. 19 72 - 67. 18 67 - 64. 17 54 - 55. 16 56 - 49 /3. توضیح المسائل مراجع

312 /1 م 21 540. جواهر الکلام 22 77 - 71 /6. ارشاد السائل/ 16؛ الاحکام الواضحة) فاضل (/ 23 95. جواهر الکلام 25 111 /5. 24 247 - 236 /16. العروة الوثقی 401 /2.