ابراء ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
ابراء
ابراء: اسقاط حق ثابت بر ذمّه دیگری. 1
ساقط کردن حقّی که انسان بر ذمّه دیگری دارد، ابراء نامیده می‌شود و قلمرو آن محدودتر از اسقاط (--» اسقاط حق) است. از آن در باب‌های تجارت، رهن، حواله، ضمان، صلح، اجاره، کفالت، وصیّت، و نکاح سخن رفته است. که در این جا به مهم ترین مباحث آن اشاره می‌شود.
ماهیت: در میان فقهای شیعه معروف است که حقیقت ابراء، اسقاط حق است نه تملیک، لیکن در این که عقد (--» عقد) است یا ایقاع (--» ایقاع) ، اختلاف است. قول دوم مشهور است. 2
حکم: ابراء در اصل، امری مباح است، لیکن گاه با پیدایش عوارضی حکم دیگری پیدا می‌کند، مانند این که ابراء مدیون مؤمن در صورت ناتوانی از پرداخت دین، مستحب است و در صورت شرط کردن آن در ضمن عقد لازم، واجب می‌شود.
ارکان: ارکان ابراء عبارت است از:
1. ابراء کننده: شرایط ابراء کننده عبارتند از بلوغ (--» بلوغ) ، عقل، اختیار، قصد، محجور نبودن (--» حجر) در صورتی که مورد ابراء مال باشد و مالک
بودن یا اذن داشتن از جانب مالک. بر اساس آخرین شرط، ابراء به نحو فضولی (--» عقد فضولی) تحقّق نمی‌یابد. 3 نزد فقهای شیعه، ابراء حتی در بیماری منجرّ به مرگ نیز اسقاط است نه وصیّت، لیکن در این که باید از ثُلث ترکه محاسبه شود یا از اصل آن، اختلاف است 4 (--» بیماری) .
2. ابراء شونده: ثبوت حق در ذمّه ابراء شونده، شرط است و گرنه ابراء صحیح نیست 5 مانند این که مضمون له، ذمّه مضمون عنه را ابراء کند؛ در حالی که حق در ذمّه ضامن مستقر است. 6
3. مورد ابراء: مورد ابراء باید حق باشد همچون کفالت، ضمان، قرض و دیگر حقوقی که بر ذمّه تعلّق می‌گیرد. 7 از این رو، ابراء از عین خارجی درست نیست. 8 مورد ابراء همچنین باید ثابت و مستقر در ذمّه باشد. 9 در این که ابراء از حق مجهول و نامشخص صحیح است یا نه، اختلاف است، امّا قول مشهور، صحّت است. 10
4. صیغه: ابراء به هر لفظی که بیانگر آن باشد، تحقّق می‌یابد 11، ولی تعلیق ابراء بر شرط، آن را باطل می‌کند. 12
احکام: ابراء لازم است و ابراء کننده پس از ابراء نمی‌تواند از آن باز گردد. 13 اگر کسی حق ثابت بر ذمّه دیگری را به وی هبه (--» هبه) کند، در این که این نوع هبه، ابراء به شمار می‌رود تا از سوی ابراء شونده نیازمند قبول باشد - هر چند فایده ابراء را دارد - اختلاف است. 14
اگر فردی بدهی خود را برای طلبکار (--» مُحال له) حواله کند، در این که ذمّه حواله دهنده (--» مُحیل) به صرف حواله برئ می‌شود یا تنها در صورتی که طلبکار، حواله دهنده را ابراء کند، اختلاف است. قول اول مشهور است 15 (--» حواله) .
اگر مضمون له، ضامن را ابراء کند، ذمّه مضمون عنه نیز برئ می‌شود، لیکن ابراء ذمّه مضمون عنه، صحیح نیست؛ زیرا با ضمانت، حق بر ذمّه ضامن مستقر شده است نه مضمون عنه 16 (--» ضمان) .
اگر مکفول له، ذمّه مکفول را ابراء کند، ذمّه کفیل نیز برئ می‌شود، امّا عکس آن چنین نیست 17 (--» کفالت) .
1 - الروضة البهیة 3 193.
2 - جواهر الکلام 28 163.
3 - کتاب المکاسب (شیخ انصاری) 3 275؛ 295؛ 307 و 345.
4 - جواهر الکلام 34 366.
5 - 25 110.
6 - العروة الوثقی 2 764.
7 - جواهر الکلام 27 332.
8 - الحدائق الناضرة 22 309.
9 - جواهر الکلام 25 110.
10 - مسالک الافهام 8 281.
11 - الحدائق الناضرة 22 308.
12 - جواهر الکلام 25 66.
13 - الحدائق الناضرة 22 307.
14 - جواهر الکلام 28 163؛ منهاج الصالحین (خویی) 2 204 و مهذّب الاحکام 21 259.
15 - جواهر الکلام 26 163.
16 - 127.
17 - 26 2.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 212
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «ابراء ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- ابراء به قصد قربت، ابراء مجهول، ابراء موقت
- به لحاظ ابرا کننده:
- ابراء دو طرفه، ابراء محال له، ابراء مضمون له، ابراء مکفول له، ابراء منذور له، ابرای مستاجر
- به لحاظ تنجیز:
- ابراء معلق، ابراء منجز
- به لحاظ عام وخاص:
- ابراء خاص، ابراء عام
- به لحاظ عوض:
- ابراء مجانی، ابراء معوض
- به لحاظ مبرامنه:
- ابراء اجرت، ابراء دَین، ابراء عین، ابراء منافع
وابسته
- ارکان ابراء، اشتغال ذمه، برائت ( فقه )، بینه ابراء، تعلیق ابرا، خیار در ابراء، دعوی ابراء، دَین ( ما فی الذمه )، ربا در ابراء، صلح ابرائی، قسم به برائت، مشغول الذمه، هبه دَین، وکالت در ابراء
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ابراء ( فقه ) به زیرصفحه ابراء ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==magshow.php?kind=193index.php?catid=50