خیانت ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
خیانت
خیانت: مقابل امانت.
خیانت در مقابل امانت، از رذائل اخلاقی است. به کسی که در امانت تصرّف ناحق میکند و رعایت امانتداری نمیکند، خائن گویند؛ خواه موضوع امانت مال متعلّق به دیگری باشد، مانند ودیعه) ر ودیعه (و مالی که به عنوان مضاربه) ر مضاربه (یا عاریه) ر عاریه (یا اجاره) ر اجاره (و مانند آنها در اختیار کسی قرار گیرد، و یا امری معنوی باشد، مانند پیمانی که با دیگری بسته میشود، مثل قرارداد امان) ر امان (و آتش بس) ر آتش بس (. بنابر این، میتوان گفت خیانت عبارت است از نقض عهد و تضییع امانت. برخی لغویان خیانت را به ارتکاب عمل خائن به صورت مخفی معنا کردهاند. 1 بنابر این تعریف، به تصرف در اموال دیگری به صورت آشکار خیانت اطلاق نمیشود. از عنوان یاد شده در بابهایی نظیر جهاد، تجارت، مضاربه، مساقات، ودیعه، لقطه، شهادات، حدود و تعزیرات سخن گفتهاند.
حکم: خیانت، حرام2 و موجب ثبوت تعزیر) ر تعزیر (است. 3
آیا برداشتن مال گمشده) ر لقطه (بر کسی که میداند اگر آن را بردارد خیانت خواهد کرد، حرام است یا کراهت شدید دارد؟ مسئله اختلافی است. 4 برخی بین صورت علم به خیانت و خوف آن تفصیل داده و در فرض دوم قائل به کراهت شدهاند. 5 در مقابل، برخی دیگر در هر صورت قائل به حرمت شدهاند. 6
آثار: خیانت موجب از بین رفتن عدالت و در نتیجه زوال اهلیت خیانتگر نسبت به اموری است که در آنها عدالت شرط است، مانند شهادت. از این رو، شهادت خیانتکار پذیرفته نیست. 7
خیانت در امانت موجب ضمان است. 8 در اینکه قصد خیانت نیز ضمان آور است - هرچند به مرحله عمل نرسد - یا نه، اختلاف است. 9
هرگاه حاکم اسلامی، با کفّار پیمان آتش بس ببندد، وفا به آن تا زمانی که از سوی کفّار نقض نشده، واجب است؛ لیکن در صورت بیم خیانت از طرف کفّار، به استناد قراین و شواهد، حاکم اسلامی پیمان را نادیده میگیرد و مراتب را به کفّار اعلام میکند. البته صرف اتهام برای نقض پیمان کفایت نمیکند. 10
هرگاه در مضاربه یا مساقات) ر مساقات (و مانند آن، مالک مدّعی خیانت عامل، و عامل منکر آن باشد، قول عامل در صورت قسم خوردن بر عدم خیانت، پذیرفته میشود، مگر آنکه مالک بر ادعای خود، بیّنه) ر بیّنه (اقامه کند. 11
1. المفردات) راغب (؛ مجمع البحرین/ واژه 'خَوَن' × 2. تذکرة الفقهاء 3 147 /12. المقنعة/ 4 804. تحریر الاحکام 465 /4؛ تذکرة الفقهاء) ق (5 251 /2. الدروس الشرعیة 6 93 /3. جواهر الکلام 7 306 /38. النهایة/ 8 325. الکافی فی الفقه/ 232؛ هدایة العباد) گلپایگانی (9 247 /2. تذکرة الفقهاء 157 /16؛ الحدائق الناضرة 10 441 - 440 /21. جواهر الکلام 83 - 82 /27. 11 294 /21؛ العروة الوثقی 238 /5.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 559
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «خیانت ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
منابع
- اصطلاحات فقهی : صفحه 216
- الفقه جلد 93 : صفحه (133-134)
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 20 : صفحه 185
- ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد جلد 1 : صفحه 407
- تحریرالاحکام (ط ج) : صفحه 262
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 4 : صفحه 33
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 23 : صفحه 44
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 559
- کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة جلد 5 : صفحه 182
- مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 3 : صفحه 1848
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 14 : صفحه 482
- مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 8 : صفحه 151
- مهذب الاحکام جلد 8 : صفحه 119