صحت و فساد

توضیح مفهومی

صحت و فساد : تمامیت و عدم تمامیت اجزا و شرایط

صحت، در مقابل فساد و در لغت به معنای تمامیت است. در علم اصول، صحت به معنای دارا بودن تمام اجزا و شرایط و در مقابل فساد است که به معنای دارا نبودن تمام اجزا و شرایط است که سبب عدم ترتب آثار مطلوب از شی ء می‌باشد؛ یعنی اگر چیزی صحیح باشد آثاری دارد، ولی اگر فاسد شد آن آثار در خارج پدید نمی‌آید.

اختلاف است که آیا صحت و فساد از مجعولات تشریعی و احکام وضعی است، مانند: زوجیت، حریت و ملکیت، و یا این که از منتزعات عقلی و احکام عقلی است؛ یعنی عقل است که این معانی را درک می‌کند؛ عده‌ای معتقدند صحت و فساد مجعول‌اند ـ یا به جعل استقلالی تشریعی و یا به جعل تبعی ـ و این جعل به عالم اعتبار و تشریع مربوط است؛ از این رو، همان گونه که زوجیت و ملکیت در عالم اعتبار و تشریع جعل گردیده است، صحت و فساد هم مجعول می‌باشد.

برخی دیگر جعل صحت و فساد را معقول نمی‌دانند، زیرا عقل این امور را انتزاع می‌کند؛ از این رو، اگر در خارج، ' مأتی به ' با ' مأموربه ' مطابق بود، عقل انتزاع صحت، وگرنه انتزاع فساد می‌کند.

بعضی دیگر مانند ' ابن حاجب ' میان عبادات و معاملات تفصیل داده و بخشی را عقلی و بخش دیگر را احکام وضعی دانسته‌اند.

نکته اول:

صحت و فساد دو امر اضافی می‌باشد؛ یعنی ممکن است یک عمل به لحاظی صحیح و به لحاظ دیگر غیر صحیح باشد، مثل: نماز با تیمم برای ' واجد الماء ' و ' فاقد الماء ' که نماز اولی فاسد و نماز دومی صحیح است.

در کتاب ' کفایة الاصول ' آمده است:

' ان الصحة و الفساد أمران اضافیان، فیختلف شی ء واحد صحةً و فساداً بحسب الحالات، فیکون تاماً بحسب حالة و فاسداً بحسب اخری ' .

نکته دوم:

در برخی از علوم برای صحت و فساد معنایی خاص ارایه شده است؛ برای مثال، در فقه، عبادت صحیح به عبادتی گفته می‌شود که اعاده و قضا ندارد و معامله صحیح به معامله‌ای گفته می‌شود که اثر مطلوب بر آن مترتب می‌شود؛ برای مثال، بیع صحیح، بیعی است که بایع را مالک ثمن، و مشتری را مالک مثمن می‌کند.

در علم کلام می‌گویند: صحیح، عملی است که موافق شریعت باشد، و نیز در علم طب، صحت را به معنای اعتدال در مزاج به کار می‌برند و فاسد در مقابل این معانی است.

مرحوم ' آخوند خراسانی ' صحت را نزد ارباب این علوم به معنای تمامیت، و فساد را به معنای نقصان می‌داند و معتقد است این اختلاف تعبیرات، به لحاظ آن آثار و اغراضی است که در هر علمی مورد نظر می‌باشد .

نکته سوم:

درباره نوع تقابل میان صحت و فساد، بین اصولیون اختلاف است؛ برخی چون مرحوم ' آخوند خراسانی ' تقابل این دو را تقابل عدم و ملکه دانسته‌اند، ولی برخی دیگر همانند مرحوم ' امام خمینی ' بعید نمی‌دانند که تقابل بین آنها تقابل ضدین باشد (3).

منابع

1. سیری کامل در اصول فقه جلد 2 : صفحه (99-110)
2. مقالات اصولی : صفحه 121
3. محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 137
4. تحریرالمعالم : صفحه 85
5. الاصول جلد 1 : صفحه 66
6. الموجز فی اصول الفقه جلد 1,2 : صفحه (38-40)
7. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «صحت و فساد» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

صحیح و فاسد، فاسد

وابسته

صحیح و اعم

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه صحت و فساد به زیرصفحه صحت و فساد/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 388، 390، 391، 392
• اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 334، 386
• الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 71
• الاصول جلد 1 : صفحه 66
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 225، 226
• الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 181
• القواعد و الفوائد جلد 2 : صفحه 295
• اللمع فی اصول الفقه : صفحه 52
• المحصول فی علم اصول الفقه جلد 1 : صفحه 112
• المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 296، 297، 299، 300، 302، 303
• المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 86، 87
• الموجز فی اصول الفقه جلد 1,2 : صفحه (38-40)
• الوجیزفی اصول الفقه : صفحه 140
• انوار الاصول جلد 1 : صفحه 96، 97، 98، 99، 609، 610
• انوار الاصول جلد 3 : صفحه 366، 368
• بحوث فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 189، 190
• بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 319، 320
• تحریرالمعالم : صفحه 85
• تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 451، 453
• تقنین اصول الفقه : صفحه 19
• تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 68، 410، 411
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 426، 427، 431
• سیری کامل در اصول فقه جلد 2 : صفحه (99-110)
• سیری کامل در اصول فقه جلد 7 : صفحه (206-216)
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 36، 416
• فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 715
• فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 60
• فوائد الاصول جلد 2 : صفحه 457، 458، 460
• فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 285، 398، 399، 647
• کفایة الاصول : صفحه 39، 220، 221
• مبادی الوصول الی علم الاصول : صفحه 85
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 136، 137
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 7، 8، 9، 10، 13، 52
• مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 85، 86
• مقالات اصولی : صفحه 121
• مقالات الاصول جلد 1 : صفحه 138
• منتقی الاصول جلد 1 : صفحه 210
• منتقی الاصول جلد 3 : صفحه 170، 171
• منتقی الاصول جلد 5 : صفحه 362، 363، 369
• منتقی الاصول جلد 6 : صفحه 149
• منتقی الاصول جلد 7 : صفحه 92
• نهایة الاصول : صفحه 46، 280، 281
• نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 75
• نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 482