شک در غایت
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
شک در غایت : تردید در استمرار چیزی، ناشی از تردید در پایان زمان عمل به آن
شک در غایت، به معنای شک در دوام و استمرار چیزی است ـ که استعداد بقا و استمرار دارد ـ به سبب شک در به پایان رسیدن زمان عمل به آن.
توضیح:
یکی از تقسیمات استصحاب، تقسیم آن به اعتبار دلیل مستصحب یا دلیل حکم ـ در موردی که مستصحب حکم باشد ـ است، به این لحاظ که دلیل حکم:
1. گاهی به صراحت بر استمرار حکم تا ابد دلالت می‌نماید؛
2. گاهی به صراحت بر عدم استمرار حکم دلالت می‌کند؛
3. گاهی در استمرارِ فی الجمله حکم ظهور دارد، که خود به دو گونه است:
أ. دلیل حکم در استمرار ظهور دارد تا زمانی که رافعی آن را رفع نماید؛ برای مثال، دلیل وضو دلالت می‌کند که طهارت باطنی تا زمانی که رافعی پدید آید و طهارت را بردارد، می‌تواند بقا داشته باشد؛
ب. دلیل حکم تا غایتی معین، در استمرار حکم ظهور دارد، مثل: ' اتموا الصیام الی اللیل ' که بر استمرار روزه تا شب دلالت می‌کند نه بیش از آن؛
4. گاهی اهمال و اجمال دارد و درباره استمرار و عدم استمرار حکم ساکت است.
گروهی از اصولی‌ها استصحاب را مطلقا حجت دانسته‌اند، چه در ' شک در رافع ' و چه در ' شک در غایت ' و چه در فرض اهمال دلیل، برخی دیگر، استصحاب را مطلقا حجت ندانسته‌اند و بعضی هم چون مرحوم ' محقق اول ' در ' معارج الاصول ' و ' محقق خوانساری ' در ' شرح دروس '، میان شک در رافع و شک در غایت از یک سو و فرض اهمال دلیل از سوی دیگر، تفصیل داده و استصحاب را در شک در رافع و غایت پذیرفته، ولی در فرض اهمال دلیل، انکار نموده‌اند.
نکته:
شک در غایت، اقسامی دارد، هم چون: شک در اصل وجود غایت و شک در غایت بودن امر موجود.
شک در اصل وجود غایت، مثل آن که شارع بگوید: ' اتموا الصیام الی اللیل ' و دانسته شود که ' لیل ' با از بین رفتن ' حمرة مشرقیة ' پدید می‌آید؛ در این فرض، اگر هوا ابری باشد، در اصل حصول غایت ـ اصل وجود لیل ـ شبهه می‌شود.
اما شک در غایت بودن موجود، مثل این که در مثال قبل، تردید شود آیا شب که غایت حکم است با از بین رفتن حمره مشرقیه محقق می‌شود یا با پنهان شدن قرص خورشید هنگام غروب؛ در این فرض، اگر استتار قرص صورت گیرد، تردید می‌شود آیا این امر موجود، غایت است یا نه.
به بیان دیگر، منشأ شک در غایت سه چیز است:
1. گاهی شبهه مفهومی، سبب شک در تحقق غایت می‌شود، مانند آن که دانسته شود غایت وجوب نماز عصر، وقت مغرب است، اما درباره مفهوم مغرب شک وجود داشته باشد که آیا به استتار قرص شمس ـ پنهان شدن گردی خورشید ـ گفته می‌شود یا به ذهاب حمره مشرقیه ـ محو شدن سرخی خورشید از طرف مشرق به هنگام غروب؛
2. گاهی شبهه حکمی، منشأ شک در غایت است، مانند آن که شک شود غایت وجوب نماز عشا نصف شب است یا طلوع فجر؛
3. گاهی شبهه مصداقی، منشأ شک در غایت است، مانند آن که معلوم است نیمه شب غایت وقت نماز عشا است، اما در این که نیمه شب شده یا نه، شک وجود دارد.
هر یک از این اقسام، احکام جداگانه‌ای دارد که در کتاب‌های اصولی بیان شده است.
منابع
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه (356-357)
- شرح رسائل جلد 5 : صفحه 68
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 324
- الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 58
- الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 54
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 556
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه شک در غایت به زیرصفحه شک در غایت/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.