تذکیه ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تذکیه
تَذکیه: پاک یا حلال گردانیدن حیوان با کشتن آن به شیوه و شرایطی ویژه.
تذکیه در حیوان حلال گوشت عبارت است از پاک گردانیدن اجزای حیوان و حلال کردن خوردن گوشت آن، و در حیوان حرام گوشت، پاک گردانیدن اجزای آن. در فقه، بابی مستقل با عنوان »صید و ذباحه« متکفّل احکام تذکیه است. برخی نیز عنوان باب را به جای »صید و ذباحه« خود »تذکیه« قرار دادهاند.
احکام مترتّب بر تذکیه یا به لحاظ خود تذکیه - به عنوان فعلی از افعال دارای اثر - است یا به لحاظ حیوان قابل تذکیه یا به لحاظ تذکیه کننده) فاعل تذکیه (و یا به لحاظ آلات تذکیه.
حکم تذکیه: تذکیه حیوان، امری مباح و جایز است.
انواع تذکیه: گونههای تذکیه عبارت است از: ذبح) ر ذبح (در غیر شتر، نحر) ر نحر (در شتر، شکار در حیوانات وحشی، ماهی و ملخ) ر صید (و تبعیّت در جنین که به تبع تذکیه مادر، جنین در رحم نیز مذکّی خواهد بود. 1
آلات تذکیه: در ذبح، نحر و شکار در غیر ماهی و ملخ، تذکیه با آلات خاصّی محقّق میشود. آلت تذکیه در ذبح و نحر باید از جنس آهن تیز و بُرنده باشد) ر آلات تذکیه (و در شکار، سلاحی بُرنده باشد بهگونهای که حیوان به سبب تیزی و بُرندگی از پا در آید؛ چنانکه شکار با سگ شکاری نیز جایز است) ر آلات صید (.
حیوان قابل تذکیه: حیوانات حلال گوشت، قابل تذکیهاند.
حیوانات حرام گوشتی که ذاتاً نجس هستند) سگ و خوک (، همچنین انسان، قابل تذکیه نیستند. حیوانات حرام گوشتی که پاکند چنانچه از درندگان باشند مانند شیر، پلنگ و عقاب بنابر قول مشهور قابل تذکیهاند؛ ولی در تذکیهپذیر بودن مسخشدگان، مانند فیل و میمون و نیز حیوانات حرام گوشت دریایی، همچنین حشرات دارای خون جهنده) جانوران ساکن در زیر زمین (همچون موش و نیز غیر آنها از حیوانات حرام گوشت، اختلاف است. 2
لازم به یادآوری است، تذکیه در حیوانات حرام گوشتی که خون جهنده ندارند موضوعیت ندارد؛ چه آنکه آنها در هر حال پاک هستند. 3
تذکیه کننده: در تذکیه کننده به نحو ذبح یا نحر یا شکار در غیر ماهی و ملخ، اسلام، عقل و بنابر قولی، ایمان) شیعه دوازده امامی بودن (شرط است. کودک نیز با علم به نحوه تذکیه و قدرت بر آن صحیح است مذکّی باشد. 4 در صحّت تذکیه اهل کتاب) ر اهل کتاب (اختلاف است. 5
آثار تذکیه: تذکیه حیوانات حلال گوشتِ دارای خون جهنده موجب حلّیت گوشت و طهارت همه اجزای بدن آنها میگردد و تذکیه حیوانات حلال گوشتی که خون جهنده ندارند مانند ماهی، هرچند موجب حلّیت آن میشود لیکن طهارت آن از آثار تذکیه به شمار نمیرود؛ زیرا در هر حال پاک است. تذکیه حیوانات حرام گوشت موجب طهارت اجزای بدن آنها میشود؛ از اینرو، پوست آنها در غیر نماز قابل استفاده است.
راههای اثبات تذکیه: تذکیه حیوان در صورت عدم علم به آن از چند راه اثبات میشود: در دست مسلمان بودن؛ در بازار مسلمانان بودن) ر بازار (؛ در سرزمین مسلمانان بودن) اگر گوشتی در سرزمین مسلمانان یافت شود محکوم به تذکیه است (6 و بنابر قول برخی، منقبض شدن در آتش. هرگاه تکه گوشتی در جایی - مانند بیابان - یافت شود و مذکّی بودن آن مشکوک باشد، نشانهای نیز نداشته باشد، در آتش انداخته میشود اگر منقبض شد حکم به تذکیه آن میگردد.
اصل عدم تذکیه: از قواعد مشهور فقهی که در باب صید و ذباحه مطرح شده، اصل عدم تذکیه هنگام شک در تذکیه است. منشأ شک در تذکیه یا شبهه موضوعی) ر شبهه موضوعی (است و یا شبهه حکمی) ر شبهه حکمی (. شک در تذکیه از نوع اوّل، یا به جهت شک در قابلیت حیوان برای تذکیه است و یا به جهت شک در تحقّق شرایط تذکیه. اصل عدم تذکیه در فرض دوم جاری و جریان آن در فرض اوّل محل اختلاف است.
شک در تذکیه از نوع دوم نیز یا به جهت عدم آگاهی از قابلیت حیوان برای تذکیه است و یا به جهت شک در شرطیت چیزی در تحقّق تذکیه.
جریان اصل عدم تذکیه در موارد شبهه حکمی مورد اختلاف است. البتّه برخی بر قابلیت هر حیوان برای تذکیه - جز آنچه عدم قابلیت آن به دلیل ثابت شده است - ادّعای اجماع کردهاند؛ بنابر این در فرض شک در قابلیت - چه در شبهه موضوعی و چه در شبهه حکمی - حکم به قابلیت میشود و نیازی به اجرای اصل حلّیت و طهارت نیست.
بحث دیگرِ مطرح در اینجا این است که آیا مفاد اصل عدم تذکیه تنها حرمت خوردن گوشت حیوان و عدم صحّت نماز با آن است یا نجاست نیز میباشد؟ مشهور قول دوم است. 8
1. مستند الشیعة 2 278 /15. جواهر الکلام 199 - 192 /36 و 90 - 79. 4 192. 3 255 - 253 و 180 - 167؛ مستند الشیعة 329 - 328 /15 و 393 - 378؛ فقه الصادق 5 73 - 70 /24. جواهر الکلام 6 80 /36. مستند الشیعة 354 - 351 /1؛ مهذب الاحکام 7 329 - 323 /1. جواهر الکلام 8 402 /36. فوائد الاصول 385 - 380 /3؛ الحاشیة علی الکفایة) بروجردی (243 - 242 /2؛ حقائق الاصول 261 - 256 /2؛ مصباح الاصول 315 - 310 /2 و 118 - 116 /3؛ تهذیب الاصول) سبزواری (185 - 180 /2.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 426
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تذکیه ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- به لحاظ نوع تذکیه شده:
- تذکیه انسان، تذکیه حیوان ( فقه )
وابسته
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 7 : صفحه 234، 249
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 11 : صفحه 139
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 36 : صفحه 192
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 21 : صفحه 20، 74، 98، 115، 118
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 36-2 : صفحه 23، 56، 123، 141
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 134
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 426
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 708
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 2 : صفحه 429
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 11 : صفحه 97
- مهذب الاحکام جلد 23 : صفحه 5، 6