رخصت ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
رخصت ( اصول فقه ) : حکمِ در موارد عذر، به منظور تسهیل بر مکلّف
رخصت، که مقابل عزیمت و از اقسام احکام شرعی است، در لغت، به معنای تسهیل و آسان گرفتن و در اصطلاح، حکمی است که در موارد عذر داشتن مکلف، به منظور تسهیل بر او، بر خلاف حکم اولی ثابت می‌گردد؛ بنابراین، آن دسته از احکام ثانوی که در موارد اضطرار، عسر و حرج، ضرر، عذر و غیره به خاطر تخفیف بر بندگان جعل می‌شود ـ هم چون برداشتن روزه از مریض ـ همگی از باب رخصت می‌باشد.
در بعضی از کتاب‌ها، نسخ احکام دشوار در امت‌های گذشته را نیز در زمره رخصت دانسته‌اند [۱] .
بنابراین، رخصت در جایی است که حکمی باشد و شارع به منظور تسهیل بر مکلف، آن حکم را بر دارد. از این مطلب نتیجه گرفته می‌شود که در مواردی که حکم اولی اباحه باشد، رخصت نامیده نمی‌شود.
برخی از اصولی‌ها معتقدند مؤدای حکم رخصت همیشه اباحه است، اما بعضی دیگر نظری خلاف آن دارند ـ آن چنان که از عبارت کتاب ' المدخل الی عذب المنهل ' به دست می‌آید-.
در کتاب ' تمهید القواعد ' آمده است:
' الرخصة لغة: التسهیل فی الامر… و شرعا هی الحکم الثابت علی خلاف الدلیل لعذر هو المشقة و الحرج…
فالرخصة تنقسم اربعة، الاول: أن تکون واجبة کحل المیتة للمضطر والثانی: ان تکون مندوبة، کتقدیم غسل الجمعه یوم الخمیس لخائف عدم الماء… و الثالث: ان تکون مکروهة، کالتقیة فی المستحب، حیث لا ضرر عاجلا و لا آجلا، … و الرابع: ان تکون مباحة، و هو ما رخّص فیه من المعاملات، کبیع العرایا ' [۲] .
نکته:
برخی دیگر از اصولی‌ها در تعریف رخصت گفته‌اند: رخصت عبارت است از سقوط امر به بعضی مراتب آن نه به همه مراتب، مثل آن که چیزی واجب باشد سپس وجوب آن برداشته شود، ولی رجحان آن از بین نرود و مستحب شود، یا این که مستحب مؤکد، از باب رخصت، تأکیدش برداشته شود و فقط استحباب آن باقی بماند.
پانوشت
منابع
- علم اصول الفقه و خلاصة التشریع الاسلامی : صفحه 122
- المدخل الی عذب المنهل : صفحه 235
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 72
- موسوعة مصطلحات اصول الفقه عند المسلمین جلد 1 : صفحه (939-942)
- الاجتهاد اصوله و احکامه : صفحه 48
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 2 : صفحه 449
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 315
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه رخصت ( اصول فقه ) به زیرصفحه رخصت ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 386، 387
- اصول السرخسی جلد 1 : صفحه 117، 118، 119، 120، 121، 122، 123، 124
- الاجتهاد اصوله و احکامه : صفحه 48
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1 : صفحه 113، 114
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 72
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 1 : صفحه 120
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 90
- المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 90، 577
- المدخل الی عذب المنهل : صفحه 235
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 368
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 315
- تمهید القواعد : صفحه (45-46)
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 56
- علم اصول الفقه و خلاصة التشریع الاسلامی : صفحه 122
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 2 : صفحه 449
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 403
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 86، 87
- موسوعة مصطلحات اصول الفقه عند المسلمین جلد 1 : صفحه (939-942)
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -1 : صفحه 99
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 77
- نهایة الافکار جلد 4-1 : صفحه 99
- نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 77