حَجْر
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
حجر
حَجْر: بازداشتن شخص از تصرف در همه یا بعض اموالش. 1
برخی، احکام حجر را در یک باب به همین نام آورده و ضمن آن احکام مفلّس را یادآور شدهاند؛ امّا برخی دیگر دوباب مستقل به نام حجر و مفلّس قرار دادهاند.
اسباب: اسباب حجر - اعم از جزئی و کلّی - بسیار است؛ لیکن مهمترین آنها عبارتند از: نابالغ بودن) ر کودک (، دیوانگی) ر دیوانگی (، بردگی) ر بردگی (، سفاهت) ر سفاهت (، ورشکستگی) ر تفلیس (و بنابر قول گروهی بیماری منجرّ به مرگ2) ر بیماری (.
صرف وجود هریک از اسباب یاد شده بدون نیاز به حکم قاضی، - جز ورشکستگی و سفاهت - در شخص سبب محجوریّت وی میگردد. در ورشکستگی و بنابر قولی در سفاهت تنها با حکم حاکم به حجر، محجوریت ورشکسته و سفیه تحقق مییابد.
آثار: کودک قبل از رسیدن به بلوغ) ر بلوغ (و رشد عقلانی) مقابل سفاهت (از تصرف در اموالش - جز آنچه استثنا شده، مانند وصیّت - محجور و ممنوع است؛ 3 لیکن از تصرفات افزایش دهنده داراییِ وی همچون تحجیر) ر تحجیر (، حیازت مباحات) ر حیازت مباحات (و احیای موات) ر احیاء موات (ممنوع نیست. 4
دیوانه نیز از تصرف در اموال خود ممنوع و تصرفاتش باطل است. 5 برده و سفیه بدون اذن ولیّ از تصرف در اموالشان منع میشوند و در صورت تصرف تنها با اجازه ولیّ، تصرفاتشان صحیح خواهد بود. 6 در اینکه زوال حجر سفیه منوط به حکم حاکم شرع است یا نه، اختلاف است. 7
ورشکسته پس از حکم حاکم به حجر وی از تصرف در اموال خود منع میشود. در اینکه زوال حجر نیز منوط به حکم حاکم است یا نه، اختلاف است. 8
بنابر قول جمعی از فقها، انسان در بیماری منجرّ به فوت نمیتواند در افزون بر یک سوم از دارایی خود تصرف کند و آن را رایگان به دیگری بدهد. 9
1. الحدائق الناضرة 2 342 /20 و3. جواهر الکلام 4 4 /26. مصباح الفقاهة 264 /3؛ تحریر الوسیلة 5 13 /2. تحریر الوسیلة 6 14 /2. جواهر الکلام 58 /26 و 8 97 - 94. 7 97. الحدائق الناضرة 414 /20؛ جواهر الکلام 9 361 /25. جواهر الکلام 64 - 63 /2.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 228
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- به لحاظ ذاتی وعرضی:
- حجر ذاتی، حجر عرضی
- به لحاظ طالق:
- حجر بعد از طلاق، حجر قبل از طلاق
- به لحاظ طرفین عقد:
- حجر خریدار، حجر راهن، حجر شریک، حجر فروشنده، حجر موکل
- به لحاظ عام وخاص:
- حجر خاص، حجر در حق عمومی، حجر عام
- به لحاظ محجورعلیه:
- حجر بیمار، حجر سفیه، حجر عبد، حجر کودک، حجر مجنون ( فقه )، حجر مدیون، حجر مرتد، حجر مُفَلّس
- به لحاظ نوع حجر:
- حجر استیفاء، حجر تمتع، حجر حمایت، حجر طبیعی، حجر عدم اعتماد، حجر قانونی، حجر قضایی، حجر قولی، حجر کامل، حجر ناقص، حجر ولایات
وابسته
- آیه حجر، اسباب حجر ( فقه )، انشاء حَجْر، تفلیس ( فقه )، تقارن ( فقه )، ثبوت حجر، دعوی در حجر، دَین مدت دار، عدم حجر متصدق، علائم فلس، عود حجر، محجور علیه
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حَجْر به زیرصفحه حَجْر/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة جلد 20 : صفحه 342
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 4 : صفحه 101
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 17 : صفحه 84
- تحریرالاحکام (ط ج) جلد 2 : صفحه 537
- تحریرالمجله جلد 2-1 : صفحه 165
- تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 12
- تذکرة الفقهاء (ط ق) جلد 2 : صفحه 52
- ترمینولوژی حقوق : صفحه 210
- جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 3 : صفحه 362
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 26 : صفحه 3
- ریاض المسائل جلد 5 : صفحه 379
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 15 : صفحه 204، 209، 213
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 37-1 : صفحه 165
- شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 2 : صفحه 353
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 2 : صفحه 99
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 228
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 2 : صفحه 234
- فقه الامام جعفرالصادق جلد 5 : صفحه 92
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 4 : صفحه 139، 158
- مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 12 : صفحه 409
- مهذب الاحکام جلد 21 : صفحه 117
- ولایت فقیه : صفحه 106