ارتزاق
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
ارتزاق
ارتزاق: روزی ستاندن.
مراد از « رزق » (روزی) در فقه مالی است که فرد مستحق از بیت المال (--» بیت المال) می‌گیرد؛ خواه از کارگزاران حکومت باشد یا از غیر آنان 1؛ لیکن موضوع بحث در این مقاله، قسم اول است.
تفاوت ارتزاق با اجاره (دریافت مزد در برابر کار) آن است که ارتزاق عقدی جایز است و در نتیجه، فسخ آن نیز جایز می‌باشد، در حالی که اجاره عقد لازم است و فسخ آن جایز نیست. افزون بر آن، در اجاره، باید مدّت اجاره، مقدار اجرت و نوع عمل معلوم باشد (--» اجاره) ، ولی در ارتزاق، روزی به مقدار نیاز کارگزار، بر حسب تشخیص ولیّ امر داده می‌شود. 2
از این عنوان به مناسبت در باب‌های صلات، جهاد، تجارت، اجاره و قضاء سخن رفته است.
حکم: ارتزاق برای مستحق، جایز و تشخیص استحقاق با ولیّ امر است 3،
لیکن گروهی گفته‌اند بلکه برخی ادّعای اجماع کرده‌اند که جواز ارتزاق، مشروط است به نبودن فردی دارای شرایط لازم که به طور رایگان آماده همکاری است، و با بودن چنین فردی، ارتزاق برای دیگری جایز نیست. 4 به تصریح برخی، در جواز ارتزاق برای مستحق از بیت المال تفاوتی میان حاکم دادگر و ستمگر نیست. 5
در این که در استحقاق روزی از بیت المال، فقر و نیاز شرط است یا ارتزاق برای هر فردی که از سوی حکومت عهده دار کاری است که انجام آن بر وی واجب نیست، جایز می‌باشد، اختلاف است. 6
مستحقّان: اذان گو، قاضی (--» قاضی) ، کارشناس تقسیم اموال مشاع و مشترک که از سوی حاکم شرع گمارده شده است، مجاهد (کسی که تمام وقت در خدمت جهاد است) ، کاتب برای قاضی (منشی دادگاه) یا برای محاسبات بیت المال (حسابدار) ، مسئول امر بیت المال و دیگر کسانی که عهده دار بر قراری نظم و امنیّت جامعه و تأمین کننده مصالح عمومی مردم هستند می‌توانند از بیت المال ارتزاق نمایند. 7
1 - کتاب المکاسب (شیخ انصاری) 2 153.
2 - القواعد و الفوائد 2 126.
3 - کتاب المکاسب (شیخ انصاری) 2 153.
4 - جواهر الکلام 9 73.
5 - کتاب المکاسب (شیخ انصاری) 1 245.
6 - جواهر الکلام 40 51 و مصباح الفقاهة 1 482.
7 - الروضة البهیة 3 71 و جواهر الکلام 22 123.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 343
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «ارتزاق» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- به لحاظ محل ارتزاق:
- ارتزاق از بیت المال، امرار معاش از خمس، امرار معاش از زکات، امرار معاش از گدائی
- به لحاظ مرتزق:
- ارتزاق قاسم، ارتزاق کاتب قضاوت، ارتزاق مترجم قاضی، ارتزاق مجاهد، ارتزاق مسمع قاضی، ارتزاق معلم آداب، ارتزاق معلم قرآن، ارتزاق مفتی
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ارتزاق به زیرصفحه ارتزاق/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.