مشاکلت ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
مشاکلت ( علوم قرآنی ) : ذکر شیء به لفظ غیر مقرّر آن، به سبب مجاورت و به قصد یکنواخت‌گویی
«مشاکله» (هم‌شگل‌گویی) از صنایع بدیعی و ادبی به کار رفته در قرآن است. این صنعت در همه زبان‌های طبیعی بشری کاربرد دارد؛ به‌طور مثال اگر کسی از شما بپرسد «کجای شما درد می‌کند؟ » و شما در پاسخ او بگویید «من فقط جیبم و کیفم درد می‌کند» مرادتان این است که مشکل یا بیماری جسمی ندارید؛ ولی مشکل و ضعف مالی دارید. به‌کار بردن درد طبق کاربرد اولیه آن در باره جیب و کیف، یکنواخت‌گویی یا مشاکله است. برخی از صاحبنظران، مشاکله را چنین تعریف کرده‌اند: ذکر شیء به لفظی غیر از لفظ مقرّر برای آن، به سبب مجاورت آن لفظ.
- کند‌‌‌گر بر تو ظلم از کین بد اندیش تو هم آن ظلم کن بر وی میندیش*
ظلم در مصرع دوم به معنای جزا و پاداش عمل بد است که به مناسبت مجاورت با ظلم اول، به این لفظ تعبیر شده است.
مثال‌های مشاکله در قرآن:
1. «تَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَلاَ أَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ» (مائده// 116) . در این آیه، حضرت عیسی (ع) به خداوند می‌گوید تو می‌دانی در نفس من چیست؛ ولی من نمی‌دانم در نفس تو چیست. خداوند دارای نفس، دل، ذهن، ضمیر و مانند آن‌ها نیست؛ ولی چون ابتدا از آن سخن گفته شده، در ادامه هم از آن سخن گفته است.
این شیوه و صنعت که از محسّنات معنویه است و در قرآن فراوان یافت می‌شود- از جمله در باره استهزا، مکر، نسیان و خدعه که به خدا نسبت داده می‌شود- همه از باب مشاکله است.
2. «إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُونَ ** اللّهُ یَسْتَهْزِیءُ بِهِمْ… » (بقره// 14 - 15) .
3. «نَسُواْ اللّهَ فَنَسِیَهُمْ» (توبه// 67) .
4. «وَمَکَرُواْ وَمَکَرَ اللّهُ» (آل‌عمران// 54) .
5. «فَمَنِ اعْتَدَی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَیْهِ» (بقره// 194) .
6. «وَجَزَاء سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِّثْلُهَا» (شوری// 40).
منابع
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه 2061
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 322
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 478
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 378
- اسالیب البیان فی القرآن : صفحه 448
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مشاکلت ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه مشاکلت ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.