تفسیر قرآن به قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تفسیر قرآن به قرآن : کشف معنای یک آیه به کمک آیات مشابه
روش تفسیری قرآن با قرآن از جمله روش‌هایی است که در متون علوم قرآنی از آن فراوان یاد شده است.
در این شیوه، معانی آیات قرآن به کمک آیات مشابه که موضوع و محتوای آن‌ها یکسان یا حداقل نزدیک به هم است استخراج می‌شود.
اساس این روش تفسیری، این اعتقاد است که قرآن مبیّن خویش است (القرآن یفَسِّر بعضُه بعضاً) ، و اگر ابهام و اجمالی در برخی آیات قرآن دیده می‌شود، معلول عدم توجه و تدبر در دیگر آیات قرآنی است و با مراجعه به آیات دیگر برطرف می‌شود.
روش تفسیری قرآن به قرآن قدمت دارد و از همان دوره‌های نخست در متون روایی و تفسیری نمونه‌هایی از آن را می‌توان یافت؛ ولی در قرن چهاردهم هجری این روش به صورتی نوین و با ضوابط و تفصیل بیشتری مورد توجه قرآن‌پژوهان قرار گرفته است؛ تا آن‌جا که برخی از مفسران بزرگ مانند علامه طباطبایی معتقدند تفسیر بایسته و صحیح تنها همین شیوه تفسیری است.
با این همه، تفسیر قرآن به قرآن محدودیت‌هایی دارد که در دو زمینه اصلی قابل طرح است:
1. محدودیت‌های ناشی از کاربرد این روش در آیات. این روش در صورتی موفق خواهد بود که میان آیات نگاه متقابل و تفسیرگرایانه ملاحظه شده باشد، که این نگاه دست‌کم در برخی آیات، روشن نیست.
2. محدودیت‌های مربوط به توان علمی مفسر در احاطه بر جوانب آیات و درک تمام پیوندهای ممکن میان آیات.
با توجه به این محدودیت‌ها، روش تفسیری قرآن به قرآن را نمی‌توان روشی اطمینان‌آور دانست.
غیبت طولانی این تفسیر، پس از عصر ائمه (ع) تا سده اخیر نیز خبر از نوعی دشواری و ابهام برخی زوایای آن دارد.
از دیگر موضوعات مهم در باره تفسیر قرآن با قرآن ارزش عقل و سنت در این شیوه تفسیری است.
در باره نقش عقل در تفسیر قرآن به قرآن باید گفت به شهادت تاریخ ائمه (ع) که اسوه تفسیرند، در لابه‌لای مباحث قرآنی خود از استدلال‌های عقلی استفاده کرده‌اند، و میان تابعین نیز کسانی چون مجاهد و زید بن مسلم به نوعی عقلگرایی گرایش داشته‌اند.
اما در زمینه استفاده از نقل در تفسیر قرآن به قرآن دو نظریه کاملاً متفاوت وجود دارد:
1. نفی هرگونه احتیاج به سنت؛ 2. توانایی روایات صحیح در کمک به تبیین پاره‌ای از آیات مثل آیات‌الاحکام و قصص؛ با اذعان به این‌که قرآن خود مبین خویش است.
نیز ر.ک:تفاسیر قرآن با قرآن.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 175
- روش علامه طباطبایی درتفسیر المیزان : صفحه 174
- التفسیر و المفسرون جلد 1 : صفحه (40-43)
- قرآن در اسلام : صفحه (85-102)
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه 288
- قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی) : صفحه 323
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه (299-312)
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه (28-39)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تفسیر قرآن به قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تفسیر قرآن به قرآن به زیرصفحه تفسیر قرآن به قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آشنایی با قرآن : صفحه 21
- الایمان و الکفر فی الکتاب و السنة : صفحه 210
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 175
- التفسیر و المفسرون جلد 1 : صفحه (40-43)
- القرآن فی الاسلام : صفحه 87
- روش علامه طباطبایی درتفسیر المیزان : صفحه 174
- علوم القرآن : صفحه 277
- قرآن در اسلام : صفحه (85-102)
- قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی) : صفحه 323
- قوانین الاصول : صفحه 97
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه (299-312)
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه 288
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه 28، 29، 30، 31، 32، 38
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 13 : صفحه 319
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 2 : صفحه 158
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 138، 153، 249
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 5 : صفحه 54، 55، 57، 67، 77
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 7 : صفحه 23، 24، 151
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9 : صفحه 104، 107، 113، 190، 229، 230، 285، 286، 296، 307، 308، 403
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 14، 25