تفسیر مأثور

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ تفسیر مأثور

◄ تفسیر روایی

◄ تفسیر قرآن با قول تابعی

◄ تفسیر قرآن به سنت

◄ تفسیر قرآن به قرآن

◄ تفسیر قرآن به کلام صحابه

توضیح مفهومی

تفسیر مأثور : تفسیر مبتنی بر روایات و آرای تفسیری عصر رسالت

این اصطلاح در علوم قرآنی، اعم از مراجعه به معصوم است و آثار منقول از صحابه، تابعین و تابعانِ تابعین را شامل می‌گردد، و اگر گفته می‌شود فلان تفسیر، اثری و ماثور است، یعنی به نقل گفته‌های مفسران عصر رسالت بسنده کرده به دیدگاه‌های آنان ملتزم است. برخی همچون ذهبی در ~التفسیر و المفسرون~ تفسیر آیات به کمک آیات را نیز تفسیر مأثور دانسته‌اند. آیه شریفه: «وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ»؛ «و این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم تا برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده است توضیح دهی» (نحل// 44) بر حجیت کلام پیامبر (ص) دلالت دارد؛ زیرا وظیفه پیامبر (ص) را بیان مطالب و تفسیر و توضیح معانی وحی می‌داند. حجیت قول اهل‌بیت (ع) هم به کمک حدیث متواتر ثقلین و حدیث '|أنا مدینة العلم و علی بابها|' وآیه تطهیر (اثبات کننده طهارت اهل بیت) و امثال آن استفاده می‌شود.

اما در باره حجیت منقولات از صحابه، این نقل‌ها بر دو قسمند: مرفوع و موقوف. مأثورات مرفوعی که به پیامبر (ص) اسناد داده شده است و سلسله روات آن به پیامبر می‌رسد، در حکم روایت پیامبر (ص) و تفسیر حضرت شمرده می‌شوند؛ اما اگر خبر موقوف باشد و تنها نقل از صحابه باشد، حجیت آن مورد اختلاف است.

از ابوحنیفه نقل شده که گفته است: آن‌چه از پیامبر (ص) نقل شده است، بر روی چشم، و آن‌چه از صحابه نقل شده است، ما مخیّریم که بگیریم یا نگیریم، و آن‌چه از تابعین آمده است، آ‌ن‌ها کسی هستند و ما برای خودمان کسی.

حاکم نیشابوری در کتاب ~المستدرک~ سخنی در باره صحابه دارد که بعدها این کلام مستندی برای بحث یا احیاناً حجیت قول صحابه شده است وی می‌گوید: 'لیعلم طالب هذا العلم أنّ تفسیر الصحابی الذی شهد الوحی و التنزیل عند الشیخین حدیثٌ مستند' اما او در جای دیگر این قید را اضافه می‌کند که منقولات از صحابه تنها در اسباب نزول به منزله حدیث مرفوع است.

مفسران شیعه از اقوال صحابه و تابعین در تفسیر بهره می‌بردند؛ اما آن‌ها را به‌طور مستقل حجت نمی‌دانستند.

پس از قرآن‌کریم دومین منبع مهم و یکی از گسترده‌ترین روش‌های تفسیر 'تفسیر مأثور' است و نمونه این دسته از تفاسیر در تفاسیر شیعی، ~تفسیر قمی~ از علی بن ابراهیم قمی، تفسیر عیاشی، ~نورالثقلین~ عبدعلی حویزی و ~تفسیرالبرهان~ سید هاشم بحرانی و ~تفسیر صافی~؛ و در تفاسیر اهل سنت، ~تفسیر طبری~ و ~الدرالمنثور~ است.

نیز ر.ک:تفسیر روایی.