تفاسیر قرن سوم قمری
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تفاسیر مهم شیعه در قرن سوم هجری عبارتند از:
1. ~تفسیر بطائنی~ تألیف حسن بن علی بن ابی حمزه کوفی بطائنی (م حدود 200ق) که روایی است و در کتاب‌های تفسیری امامیه از آن نقل شده است.
2. ~تفسیر واقدی~ اثر ابوعبدالله محمد بن عمر واقد اسلمی (م 207 ق) . زرکلی در ~اعلام~، تفسیر خطی وی را معرفی کرده است.
3. ~معانی القرآن~ (تفسیر فرّاء) نوشته ابوزکریا یحیی بن زیاد دیلمی کوفی معروف به فرّاء (م 207 ق) . از این تفسیر در ~تفسیر فرات‌کوفی~ نام برده شده است.
4. ~تفسیر یونس~ تألیف ابومحمد یونس. علی بن ابراهیم قمی از آن بسیار نقل می‌کند.
5. تفسیر ابن‌ابی‌عمیر، ابواحمد محمد بن ابی عمیر زیاد بن عیسی (م 217 ق) که تفسیرهای روایی مانند ~نورالثقلین~ از آن نقل کرده‌اند.
6. تفسیر ~التنزیل والتحریف~ اثر ابوعبدالله احمد بن محمد معروف به سیاری. نسخه نفیسی از این تفسیر در کتابخانه شیخ محمد سماوی موجود بوده و شیخ سلیمان حلی از این تفسیر به نام ~التنزیل و التحریف~ یاد کرده است.
7. ~تفسیر ابن‌فضال صغیر~، تألیف حسن بن علی بن فضال کوفی (م 224 ق) ، در کتاب‌های معتبر شیعه مانند ~تفسیر فرات کوفی~ از این تفسیر فراوان نقل شده است.
8. ~نوادر علم‌القرآن~ اثر شیخ ابوالحسن محمد ابن احمد بن محمد، معروف به حارثی، از محدثان و مفسران امامیه. شیخ طوسی در ~الفهرست~ آن را ضبط کرده است.
9. تفسیر محمد بن عباس، نوشته شیخ محمد در منابع تفسیری شیعه از آن یاد شده است.
10. ~تفسیرالقرآن‌العظیم~ تألیف ابومحمد سهل بن عبدالله بن یونس بن عیسی بن عبدالله تستری (م 273 تا 283 ق) ، که قدیم‌ترین تفسیر عرفانی شیعه به شمار می‌آید.
از تفسیرهای اهل‌سنت نیز می‌توان به دو نمونه اشاره کرد:
1. ~تفسیر القرآن‌العظیم~ عبدالرزاق بن همام صنعانی (م 211 ق) .
2. ~تفسیر کتاب الله العزیز~ تألیف هود بن محکَّم هُوّاری (م 280 ق) .
نیز ر.ک:مفسران قرن سوم.