تفاسیر قرن پنجم قمری
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
برخی از تفاسیر شیعه در قرن پنجم هجری از این قرارند:
1. ~الناسخ و المنسوخ~، اثر ابوالقاسم هبة‌الله بن سلامة (م 410ق) . این تفسیر در کتابخانه‌های ایران و برخی دیگر از کشورها موجود است.
2. تفسیر شیخ مفید (م 413ق) ، اثر تفسیری ایشان از میان نوشته‌ها و تألیفات متعدد به جای مانده از وی استخراج شده است و شامل همه آیات قرآن نیست.
3. ~الکشف و البیان عن تفسیر القرآن~ تألیف ابواسحاق احمدبن محمد نیشابوری معروف به ثعلبی یا ثعالبی (م 427ق) . وی در تألیف خود شیوه‌ای روایی داشته و به اشارات، معانی لطیف، إعراب کلمات، وجوه قرائات و همچنین اخبار و روایات امامیه و فضایل خاندان عصمت و طهارت (ع) پرداخته است.
4. تفسیر ابن‌سینا، به‌قلم ابوعلی حسین معروف به ابن‌سینا (م 428ق) تفسیری کوچک که به شیوه فلسفی - حکمی نگاشته شده است.
5. ~کفایة التفسیر~، اثر ابوعبدالله اسماعیل بن احمد حیری نیشابوری (م 430ق) . نسخه‌ای از تفسیر روایی او از مخطوطات (نسخه‌های خطی) کتابخانه آستان قدس رضوی است.
6. ~غررالفرائد و دررالقلائد~، نوشته علامه سید مرتضی (م 436ق) . آقا بزرگ تهرانی در ~الذریعة~ می‌نویسد: 'این کتاب به نام‌های مختلفی شهرت دارد؛ از جمله: ~الامالی~، ~تفسیر شریف مرتضی~ و ~مجالس التأویلات~.
7. ~تفسیر القرآن‌الکریم~ تألیف ابوالفتح الناصر بن حسین بن محمد معروف به ابوالفتح دیلمی از امامان زیدیه، به زبان عربی، در چهار جلد بزرگ و به شیوه کلامی.
8. ~التبیان فی تفسیر القرآن~ (تفسیر التبیان) ، تألیف شیخ ابو جعفر محمد بن حسن بن علی طوسی معروف به شیخ طوسی (م 460 ق) در ده جلد، به زبان عربی و شامل همه آیات قرآن. این نخستین تفسیر جامع شیعه است.
9. ~اسباب النزول~، تألیف ابوالحسن علی بن احمد، معروف به واحدی نیشابوری (م 462 ق) . این تفسیر به شیوه روایی است.
10. ~حدائق ذات بهجة~ (تفسیر قزوینی) نوشته ابویوسف عبدالسلام قزوین بن محمد بن یوسف بن بندار معروف به ابن‌بندار قزوینی (م 488ق) .
آن‌چه گذشت، تفاسیر شیعه در قرن پنجم بود؛ اما از تفاسیر اهل‌سنّت در قرن پنجم هجری می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. ~تنزیه القرآن عن المطاعن~ اثر قاضی عبدالجبار همدانی (م 415 ق) ؛
2. ~النکت و العیون~ (تفسیر ماوردی) به‌قلم علی بن محمد بن حبیب ماوردی (م 450 ق) .
3. ~لطائف‌الاشارات~ تألیف ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری (م 465 ق)
نیز ر.ک:مفسران قرن پنجم.