آیه کلاله شتایی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیه کلاله شتایی : آیه 12 نساء، در باره سهم‌الارث برادر و خواهر مادری؛ نازل شده در زمستان
به آیه 12 سوره نساء 'آیه کلاله شتایی' می‌گویند: «وَلَکُمْ نِصْفُ مَا تَرَکَ أَزْوَاجُکُمْ إِن لَّمْ یَکُن لَّهُنَّ وَلَدٌ فَإِن کَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْنَ مِن بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِینَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْتُمْ إِن لَّمْ یَکُن لَّکُمْ وَلَدٌ فَإِن کَانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَکْتُم مِّن بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَإِن کَانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلاَلَةً أَو امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ فَإِن کَانُوَاْ أَکْثَرَ مِن ذَلِکَ فَهُمْ شُرَکَاء فِی الثُّلُثِ مِن بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصَی بِهَآ أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَآرٍّ وَصِیَّةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ»؛ «و نیمی از میراث همسرانتان از آن شما (شوهران) است اگر آنان فرزندی نداشته باشند و اگر فرزندی داشته باشند یک چهارم ماترک آنان از آن شماست (البته) پس از انجام وصیتی که بدان سفارش کردهاند یا د ینی (که باید استثنا شود) و یک چهارم از میراث شما برای آنان است اگر شما فرزندی نداشته باشید و اگر فرزندی داشته باشید یک هشتم برای میراث شما از ایشان خواهد بود (البته) پس از انجام وصیتی که بدان سفارش کردهاید یا د ینی (که باید استثنا شود) و اگر مرد یا زنی که از او ارث می‌برند کلاله ( بیفرزند و بیپدر و مادر) باشد و برای او برادر یا خواهری باشد پس برای هر یک از آن دو یک ششم (ماترک) است و اگر آنان بیش از این باشند در یک سوم (ماترک) مشارکت دارند (البته) پس از انجام وصیتی که بدان سفارش شده یا د ینی که (باید استثنا شود به شرط آنکه از این طریق) زیانی (به ورثه) نرساند این استسفارش خدا و خداست که دانای بردبار است».
واژه 'کلاله' دو بار در قرآن آمده است:
1. چون این آیه سهم الارث برادران و خواهران مادری را بیان می‌کند، و از طرف دیگر، در زمستان نازل شده است؛ از این رو به 'آیه کلاله شتایی' معروف است.
2. آیه آخر همین سوره که بیانگر سهم الارث برادران و خواهران پدری یا پدری و مادری است، و در تابستان نازل شد، به 'آیه کلاله صیفی' شهرت یافته است.
'کلاله' در اصل، مصدر و به معنای 'کلال' یعنی از بین رفتن قوت و توانایی است؛ ولی بعداً به خواهران و برادرانی گفته شده است که از شخص متوفا ارث می‌برند. شاید تناسب آن این باشد که برادران و خواهران از طبقه دوم ارث هستند، و تنها با نبودن پدر و مادر و فرزند ارث می‌برند، و چنین کسی که پدر و مادر ندارد، مسلماً در رنج است و قدرت و توانایی خویش را از دست داده است؛ لذا به آن‌ها 'کلاله' گفته‌اند.
در این آیه، تنها سهم الارث کلاله (خواهر و برادر) مادری بیان شده است؛ زیرا این آیه گرچه به طور مطلق فرموده است 'کلاله'، ولی با توجه به آیه 176 همین سوره و روایات اهل‌بیت (ع) به دست می‌آید که این آیه فقط به برادران و خواهران مادری مربوط است.
نیز ر.ک:آیه کلاله صیفی.
منابع
- تفسیر نمونه جلد 3 : صفحه 296
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 4 : صفحه 212
- اسباب النزول : صفحه 147
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 86
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیه کلاله شتایی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: