سُوَر سمایی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
سُوَر سمایی : سور نازل شده بر پیامبر (ص) در آسمان
یکی از تقسیمات قرآن به لحاظ مکان نزول، تقسیم اجزای آن (آیات و سور) به ارضی (زمینی) ، سمائی (آسمانی) ، بین سماء و ارض (فضای بین آسمان و زمین) و تحت ارضی (غاری یا زیرزمینی) می‌باشد. این تقسیم در کلمات ابن عربی (در کتاب ناسخ و منسوخ و در تفسیر احکام القرآن) یافت شده و سیوطی به نقل از وی آن را مطرح کرده است.
شکی نیست که بیش تر آیات و سوره‌های قرآن بر روی زمین بر پیامبر (ص) نازل شده، که به «سُوَر ارضی» معروفند. در مورد اجزای سمایی قرآن (اعم از آیات سمائی و سور سمائی) توضیحی داده نشده؛ هرچند که همه قرآن درشب قدر بر سماء دنیا نازل شد و سپس در طول بیست وسه سال از آن جا بر پیامبر (ص) بتدریج نازل شده است. اما اجزایی (آیات تحت ارضی و سور تحت ارضی) از قرآن که در زیر زمین یا غار نازل شده، طبق نقل صحیح از 'ابن مسعود' عبارت از 'سوره مرسلات' است.
در مورد اجزایی از قرآن که بین آسمان و زمین نازل شده، اختلاف است. ابن عربی آن‌ها را شش آیه می‌داند، که عبارتند از:
سه آیه (آیات 164 - 166) از سوره صافات؛ یک آیه (آیه 45) از سوره زخرف؛ دو آیه (آیات285 - 286) از سوره بقره. براساس این نقل، سوره‌ای نیست که به طور کامل در بین آسمان و زمین بر پیامبر (ص) نازل شده باشد. سیوطی بعد از نقل این دیدگاه می‌گوید که برای چهار آیه متقدم مستندی پیدا نکردم؛ اما دو آیه آخر سوره بقره بر طبق روایتی که مسلم از ابن مسعود نقل کرده در شب معراج بر پیامبر (ص) نازل شده است.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 90
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 74
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 173
- قرآن در اسلام : صفحه 169