استخدام ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
استخدام ( علوم قرآنی ) : ذکر لفظ دارای چند معنا، و آوردن الفاظی متناسب با هریک از معانی؛ یا تفاوت معنای اراده شده از لفظ مشترک و ضمیر راجع به آن
یکی از اسلوب‌های بلاغی و بدیعی قرآن «استخدام» است؛ یعنی گوینده، لفظی را استعمال کند که دو معنا یا بیشتر دارد؛ سپس دو لفظ دیگر بیاورد و با هر یک از آن دو لفظ، یکی از معانی لفظ متوسط را به‌کار گیرد؛ مانند: «لِکُلِّ أَجَلٍ کِتَابٌ **یَمْحُو اللّهُ مَا یَشَاء وَیُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ»؛ «برای هر زمانی کتابی است. خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات میکند و اصل کتاب نزد اوست». (رعد// 38 - 39) . در این آیه، لفظ «کتاب» دو معنا دارد: 1. امر محتوم و مدت مقطوع؛ 2. مکتوب و نوشته. «کتاب» میان دو لفظ «اجل» و «یمحو» قرار گرفته است. لفظ «اجل» با یکی از دو معنای کتاب (مدت حتمی) و لفظ «یمحو» با معنای دیگر کتاب (مکتوب) به کار رفته است؛ بنابراین، معنای آیه شریفه چنین می‌شود: «برای هر سررسید معینی، نوشته‌ای است که محو می‌شود و ثبت می‌شود».
برخی استخدام را این‌گونه تعریف کرده‌اند که از لفظ مشترک، یکی از دو معنا اراده شود، سپس از ضمیری که به آن برمی‌گردد، معنای دیگر منظور شود؛ مانند: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍ** ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً» (مؤمنون//12-13) . که منظور از انسان، حضرت آدم (ع) و مراد از ضمیر، فرزندان او است.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 287
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 284
- التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 405
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 220
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استخدام ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه استخدام ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.