متشابهات کتاب
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
متشابهات کتاب : آیات فاقد معانی روشن و قابل حمل بر وجوه مختلف
متشابهات کتاب، مقابل محکماتِ کتاب می‌باشد. متشابه در لغت، به چیزی گفته می‌شود که قسمت‌های مختلف آن به یک دیگر شباهت دارد، و در اصطلاح، کلامی است که دارای نوعی ابهام می‌باشد؛ به بیان دیگر، به آیاتی که دلالت آنها بر معانی روشن نباشد، به گونه‌ای که وجوه مختلف و گوناگونی در آن راه داشته باشد، متشابه گویند.
این گونه موارد به بررسی عمیق نیاز دارد و چه بسا آن را باید به محکمات ارجاع داد، مانند آیه کریمه: « و المطلقات یتربصن بانفسهن ثلاثة قروء… » [۱] که کلمه ' قرء ' در فرهنگ لغت عرب دارای دو معنای متضاد است: یکی ' حیض ' و دیگری ' طهر '، یا مانند آیه: « او یعفو الذی بیده عقدة النکاح… » [۲] ، که مراد از کسی که می‌تواند عقد نماید، ولیّ یا زوج او است.
و یا مانند آیه: '… فان لم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیّبا ' [۳] که مراد از کلمه ' صعید '، یا مطلق روی زمین است یا خاک خالص.
در قرآن مجید آمده است:
« هو الذی انزل الیک الکتاب منه آیات محکمات هن ام الکتاب و اخر متشابهات… ». [۴]
میان اصولیون و مفسران بحث است که کدام آیات از محکمات قرآن و کدام آیات از متشابهات آن می‌باشد؛ برخی مانند مرحوم ' شیخ انصاری ' گفته‌اند: نصوص و ظواهر قرآن جزء محکمات، و بقیه از متشابهات می‌باشد.
نکته:
تشابه دارای اسبابی است، از جمله: اشتراک لفظی (مانند کلمه ' قرء ' در آیه یاد شده) ، اشتراک معنوی (مانند آیه: « جاء رجل من اقصی المدینة » [۵] ، که رجل، بین افراد متفاوت مشترک است) و مردد بودن مرجع ضمیر یا موصوف و یا جمله موصول، مانند: « او یعفوالذی بیده عقدة النکاح ».
نیز ر.ک:اسباب اجمال.
پانوشت
منابع
- مبادی فقه و اصول : صفحه 24
- اصطلاحات الاصول : صفحه 228
- قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 394
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 223
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه (15-20)
- کفایة الاصول : صفحه (325-326)
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «متشابهات کتاب» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه متشابهات کتاب به زیرصفحه متشابهات کتاب/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اصطلاحات الاصول : صفحه 228
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 53
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد 1 : صفحه 142
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 101
- القرآن الکریم سوره 2 ، آیه 228، 237
- القرآن الکریم سوره 3 ، آیه 7
- القرآن الکریم سوره 5 ، آیه 6، 28
- المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 642، 647
- انوار الاصول جلد 2 : صفحه 334
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 223
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 62
- قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 394
- کفایة الاصول : صفحه 324، (325-326)
- مبادی فقه و اصول : صفحه 24
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه (15-20)