قواعد اصولی ( اصول فقه )

توضیح مفهومی

قواعد اصولی ( اصول فقه ) : قواعد به کار رفته در طریق استنباط حکم شرعی

تعریف‌های متعددی از قواعد اصولی ارائه شده است. مشهور اصولیون بر این باورند که قواعد اصولی، قواعدی است که در طریق استنباط حکم شرعی به کار گرفته می‌شود.

' شهید صدر ' بعد از وارد کردن اشکال‌های متعدد به تعریف مشهور، می‌گوید: صحیح تر آن است که گفته شود قواعد اصولی عناصر مشترکی است که در استنباط حکم شرعی به کار می‌رود.

قواعد اصولی چند ویژگی دارد:

1. این قواعد به منظور رفع نیاز فقیه در تشخیص احکام و وظایف عملی مکلفان تهیه شده است و این ویژگی، آنها را از سایر قواعد کلی دیگر مانند قواعد ادبی ممتاز می‌نماید، زیرا هر چند فقیه از قواعد ادبی بی نیاز نیست، اما آنها اولاً در استنباط‌های خاصی به کار گرفته می‌شود و ثانیاً در استنباط حکم یا وظایف مکلف‌به کار نمی‌رود؛ برای مثال، در استنباط حکم وجوب تیمم بر آن چه که زمین بر آن صدق می‌کند، دانستن این مسئله که معنای کلمه ' صعید ' در آیه شریفه « فتیمموا صعیدا طیبا » آیا مطلق وجه الارض است یا خاک پاک، دخالت دارد. اما این دخالت قواعد لغوی مربوط به این حکم خاص است و در دانستن حکم وجوب از آیه « اقیموا الصلوة » نقش ندارد، بر خلاف قاعده اصولی ظهور صیغه امر در وجوب، که در هر جا صیغه امر به کار رود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. ضمن این که دانستن معنای ' صعید ' در استنباط خود وجوب به طور مستقیم نقش ندارد بلکه در تبیین متعلق آن ایفای نقش می‌کند.

2. نتیجه این قواعد اصولی، یا استنباط احکام کلی مکلفان است، یا تعیین وظایف آنها در هنگام شک؛ بنابر این، راه هایی که برای تعیین حکم جزئی (مانند استصحاب در شبهات موضوعی) یا تعیین وظیفه جزئی (مانند برائت و احتیاط در موضوعات) انتخاب شده است، از تحت قواعد اصولی خارج می‌گردد، زیرا نتایج آنها، احکام و وظایف جزئی است.

3. قواعد اصولی، به باب خاصی از ابواب فقهی یا موضوعی ویژه اختصاص ندارد، بلکه تمام موضوعات در همه ابواب فقه را در بر می‌گیرد.

نکته اول:

برخی معتقدند شرط قاعده اصولی این نیست که در طریق استنباط حکم شرعی قرار گیرد ـ به خلاف بعضی از فقها که آن را شرط دانسته‌اند ـ زیرا در بسیاری از قواعد و مسائل اصولی، از نفس حکم کلی شرعی بحث می‌شود، نه از آن چه که در مسیر استنباط حکم شرعی قرار می‌گیرد، مانند بحث برائت شرعی در شبهات حکمی که بحث از حکم شرعی ـ اباحه ـ است.

نکته دوم:

فرق میان قاعده فقهی و قاعده اصولی آن است که قاعده فقهی، یک حکم شرعی کلی است که از راه تطبیق، بر مصادیق خود بار می‌شود، اما قاعده اصولی از راه استنباط، ما را به حکم شرعی می‌رساند.

منابع

1. دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 71
2. تحقیق الاصول المفیدة فی اصول الفقه : صفحه 14
3. ایضاح الکفایة جلد 4 : صفحه 437
4. مبادی فقه و اصول : صفحه 18
5. الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : صفحه 61
6. الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : صفحه 12
7. اصطلاحات الاصول : صفحه 63
8. فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 259
9. محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه (5-14)
10. الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 43
11. اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 3
12. مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 266
13. الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 17
14. الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 13
15. القواعد الفقهیة جلد 1 : صفحه 22
16. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «قواعد اصولی ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

قاعده اصولی ( اصول فقه )، قواعد اصول فقه، قواعد علم اصول فقه

اعم

قواعد ( اصول فقه )

وابسته

اصول فقه ( حوزه اصلی )، قواعد فقهی ( اصول فقه )، مسایل اصولی

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قواعد اصولی ( اصول فقه ) به زیرصفحه قواعد اصولی ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 3
• اصطلاحات الاصول : صفحه 63
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 3
• اصول الفقه جلد 2 : صفحه 240
• الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 42، 43، 83
• الحاشیة علی استصحاب القوانین : صفحه 22
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 13، 16، 17، 18
• الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : صفحه 12، 61
• الفوائد الحائریة : صفحه 88
• القواعد الفقهیة جلد 1 : صفحه 22
• القواعد و الفوائد جلد 1 : صفحه 3
• المحصول فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 41
• المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 260
• ایضاح الکفایة جلد 4 : صفحه 437
• بحوث فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 25، 26، 55
• تحقیق الاصول المفیدة فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 14
• تحقیق الاصول المفیدة فی اصول الفقه : صفحه 14
• دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 71
• دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 7، 9
• فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 259
• مبادی فقه و اصول : صفحه 18، 58
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 155
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه (5-14)
• مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 266
• منتقی الاصول جلد 1 : صفحه 29
• منتقی الاصول جلد 7 : صفحه 129