جاهل ( اصول فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
جاهل ( اصول فقه ) : شخص غیر عالم به تکلیف
جاهل، در اصطلاح، مکلفی را می‌گویند که به تکلیف خود جهل داشته باشد. ممکن است منشأ جهل به تکلیف یکی از موارد ذیل باشد:
1. غفلت، که به چنین غافلی مکلف شأنی می‌گویند؛ یعنی انسان بالغ، عاقل و قادری که تنها حالت التفات را ندارد و مادامی که غافل است، تکالیف در حق او فعلیت و تنجز ندارد.
به اعتقاد شیعه، خداوند در حق مکلفان، چه عالم و چه جاهل، احکامی در واقع جعل نموده، ولی تنجز آن در حق آنان، بستگی به قدرت و علم آنان دارد.
2. عدم دسترسی به دلیل قطعی بر حکم واقعی، که در این حال، خداوند امارات ظنی معتبر را در حق چنین کسی حجت قرار می‌دهد.
3. عدم دسترسی به دلیل قطعی و اماره ظنی معتبر، که در چنین حالتی خداوند اصول عملی را در حق مکلف حجت قرار داده تا او را از حالت جهل و سرگردانی در عمل خارج نماید.
نکته:
شارع در حق جاهل احکامی قرار داده که این احکام برای عالم وجود ندارد، از جمله این که:
1. جاهل، صلاحیت آن را دارد که خداوند او را معذور بدارد، چنان که این امر از مفاد ادله برائت استفاده می‌شود، ولی عالم این صلاحیت را ندارد؛
2. جاهل، این صلاحیت را دارد که شارع در حق وی بدل، جعل کند و حکم ظاهری را در حق او به منزله واقع حساب نماید؛ بنابراین، شارع می‌تواند به او بگوید: تو به خبر واحد عمل کن، اگر مطابق واقع در آمد، فهوالمطلوب، وگر نه مؤدای خبر واحد، جای گزین حکم واقعی می‌شود، و یا بنا بر مبنای مصلحت سلوکیه، مصلحتی معادل واقع به انسان داده می‌شود، ولی عالم، چنین حکمی را ندارد؛
3. جاهل، صلاحیت دارد برای او طریق، جعل شود، مثل این که خداوند به جاهل بگوید: حالا که راهی به واقع نداری، به این خبر واحد عمل کن و از این راه (بر مبنای طریقیت) برو، اگر مطابق واقع در آمد فهوالمطلوب، وگرنه، تو معذوری، ولی عالم این شایستگی را ندارد و باید به علم خودش عمل کند.
منابع
- شرح رسائل جلد 3 : صفحه 205
- شرح رسائل جلد 1 : صفحه (185 (185-186)
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جاهل ( اصول فقه ) به زیرصفحه جاهل ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.