تفسیر اشاری
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تفسیر اشاری : تفسیر با رویکرد تأویلی و مشتمل بر اشارات عرفانی و معنوی
'تفسیر اشاری' یعنی تأویل آیات قرآن‌کریم برخلاف ظاهر آن‌ها به دلیل اقتضای اشاراتی خفی که برای ارباب سلوک آشکار است؛ به بیان دیگر، تفسیری است دربرگیرنده تأملات و نکاتی که به ذهن مفسر عارف خطور کرده است. این تأملات عبارتند از نکات لطیفی که با ظواهر آیات سازگارند؛ گرچه در این تفسیر، آیات برخلاف ظاهرشان تأویل و تفسیر می‌شوند.
علما در جواز این‌گونه تفسیر اختلاف‌نظر دارند؛ دسته‌ای آن را جایز شمرده و عده‌ای با آن مخالفت کرده‌اند. به نظر دسته اوّل این تفسیر با عقل و شرع مخالفتی ندارد؛ بلکه تلاشی است عقلی به‌منظور تعمق در آیات قرآن که برای رشد قوه ایمان و صفای باطن به انسان کمک می‌کند. البته برای جواز آن شرایطی ذکر شده است؛ مانند:
1. تفسیر، منافی نظم و سیاق آیات قرآن نباشد. 2. شاهد شرعی، این تفسیر را تأیید کند. 3. شاهدی شرعی، معارض تفسیر نباشد. 4. ادعا نشود که همین مراد آیه است، نه ظاهر.
ذهبی تفسیر اشاری را نوعی تفسیر صوفیانه می‌داند و در تفاوت آن با تفسیر صوفیانه نظری می‌گوید: تفاوت تفسیر صوفی اشاری و تفسیر صوفی نظری از دو نظر است:
1. تفسیر نظری صوفی بر مقدماتی علمی استوار است که ابتدا در ذهن صوفی نقش بسته است و تفسیر قرآن بر آن‌ها بنا می‌شود؛ در حالی که تفسیر اشاری مقدمات علمی ندارد، بلکه بر نوعی ریاضت روحی استوار است.
2. در تفسیر صوفی نظری، مفسر اعتقاد دارد که هر چه آیه می‌گوید، همان معنایی است که او فهمیده و آیه بیشتر از این چیزی در خود ندارد؛ اما تفسیر اشاری چنین نیست و مفسر آن‌چه را که خود فهمیده، همه مراد آیه نمی‌داند؛ بلکه اعتقاد دارد در آیه، معنای ظاهری نیز هست که پیش از هر چیز، آن معنا مراد است.
نیز ر.ک:تفاسیر اشاری، مفسران اشاری.
منابع
- التفسیر و المفسرون جلد 2 : صفحه 377
- التفسیر و المفسرون جلد 2 : صفحه 352
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 86
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه 250
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 296
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تفسیر اشاری» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تفسیر اشاری به زیرصفحه تفسیر اشاری/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.