حکمت استعارات قرآن

توضیح مفهومی

حکمت استعارات قرآن : اسباب و فواید استعمال استعاره در قرآن

استعارات قرآن حکمت و اسباب گوناگونی دارند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

1. الفاظ توان بیان معانی ارزشمند معنوی قرآن را ندارند؛ زیرا الفاظِ محدود نمی‌توانند حقایق گسترده معنوی را منعکس کنند. همچنین مردم آن روزگار هنوز به حقایق علمی و معنوی‌ای که قرآن درپی بیان آن‌ها بود راه نیافته بودند. پس برای پرده‌برداری از علوم معنوی، اجتماعی و عقلی و نزدیک کردن معانی آن به ذهن چاره‌ای جز استعاره یا کمک‌گرفتن از الفاظ وضع شده برای معانی محسوس و مادی نبود.

2. در قرآن اخبار غیبی وجود دارد که از گذشته و آینده حکایت می‌کنند؛ به‌ویژه آیاتی که درباره عذاب جهنم و نعمت‌های بهشت است. نعمت‌های بهشت و عذاب جهنم هیچ‌کدام دنیوی نیستند؛ بلکه بالاتر و فراگیرترند؛ بنابراین، بیان و وصف آن‌ها با الفاظ برای کسانی که جز محسوسات را نمی‌بینند، نیازمند هنر و صنعتی خاص است؛ استفاده از استعاره این هدف را محقق می‌سازد.

3. استعاره، مانند تشبیه سبب ایجاد شیوه‌های بیانی گوناگون می‌شود؛ چه در نحوه استعمال کلمات و چه در ادای معانی؛ زیرا استعاره بعضی از معانی را با معانی دیگر ارتباط می‌دهد یا به بعضی کلمات معنایی غیر از معنای اصلی می‌بخشد.

4. استعاره را برای آشکارکردن امور پنهانی و توضیح ظاهر یا برای مبالغه به‌کار می‌برند؛ مانند:

1. «وَإِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتَابِ» (زخرف// 4) که مقصود از آن، اصل کتاب است. لفظ «اُمّ» برای «اصل» استعاره شده و امر پنهانی «اصل» به امری مرئی «ام» تمثیل شده که بلیغ‌تر است.

2. «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ» (اسراء// 24) . در این‌جا به فرزندان دستور داده است که در مقابل والدین، فروتن باشند. «خفض جناح» برای «فروتنی» استعاره آورده شده است. «خفض جناح» امری مشهود است و «فروتنی» غیرمشهود، و از سویی در «خفض جناح» مبالغه در تواضع است؛ یعنی شکستن و خم‌شدن کامل مانند پرنده‌ای که از روی ناتوانی یا از سر رأفت بال‌ها را بر زمین می‌گستراند. فرزند نیز باید درمقابل والدین، مهربان، فروتن و فرمانبردار باشد.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 432
2. معجزه بزرگ ، پژوهشی در علوم قرآن : صفحه 333
3. التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 305
4. قرآن ثقل اکبر : صفحه 279

اصطلاح‌نامه

وابسته

استعارات قرآن

منابع

• اسباب النزول جلد 3 : صفحه 490
• الاعلام, قاموس التراجم لأشهر الرجال و النساءمن العرب و المستعربین و المستشرقین : صفحه 279
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 432
• البرهان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 490
• التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 305، 384
• قرآن ثقل اکبر : صفحه 279
• معجزه بزرگ ، پژوهشی در علوم قرآن : صفحه 333