قرائت کسائی

توضیح مفهومی

قرائت کسائی : ویژگی‌ها، اصول، و روش قرائت کسائی، یکی از قاریان هفتگانه

یکی از قرائات سبع، قرائت کسائی است. ابوالحسن علی بن حمزة بن عبدالله بن بهمن بن فیروز (فزار) اسدی کوفی معروف به کسائی (م 179 یا 189 ق) ایرانی است و در «طوس» یا «ری» وفات یافت.

ابن‌جزری می‌نویسد: کسائی امام و پیشوایی است که ریاست قرّا و مقام استادی قرائت در کوفه پس از حمزه به ‌او رسید. وی قرائت را به صورت عرضی چهار بار از حمزه اخذ کرد؛ به طوری که می‌توان به قرائت او اعتماد کرد.

وی همچنین قرآن را بر استادانی همچون حمزه زیّات، محمد بن عبدالرحمان بن ابی‌لیلی، عیسی بن عمر، اعمش، ابی‌بکر بن عیاش، سلیمان بن ارقم، امام جعفر صادق (ع) ، عرزمی، ابن‌عتبه و ابان بن تغلب قرائت کرد.

مردم، قرآن را طبق قرائت حمزه تلاوت می‌کردند و پس از آن که کسائی قرائت خاصی را با استمداد از آگاهی‌های وسیع خود برگزید (زمان خلافت هارون) قرائت وی میان مردم معمول شد.

ابوعبیده در کتاب ~القرائات و اللهجات~ می‌نویسد: کسائی، قرائات حمزه را انتخاب می‌کرد و یکپارچه، آنرا نمی‌پذیرفت، بلکه برخی از قرائات حمزه را قبول نمی‌کرد. به گفته ابن ندیم، قرائات کسائی- در آن قسمت که مخالف با قرائت حمزه بود- مطابق قرائت ابن ابی لیلی است که او نیز به نوبه خود، قرآن را بر علی (علیه السلام) خوانده بود.

و نیز نوشته‌اند که کسائی وجوه قرائت قرآن را از اسماعیل و یعقوب فرزندان جعفر، و مفضل بن محمد ضبی، نقل و روایت کرده است.

سید حسن صدر در سلسله طولی روایت کسائی نام‌های امامان از امام ششم تا امام اول (ع) را یاد می‌کند و می‌نویسد: کسائی قرآن را بر حمزه و او بر ابوعبدالله (ع) و او بر امام باقر (ع) و او بر امام سجاد (ع) و او بر امام حسین (ع) و او بر امیرمؤمنین علی (ع) قرائت کرده‌اند.

قرائن زیادی مؤید تشیّع کسائی و تأیید شخصیت علمی، انسانی و دینی او است. به طوری که هیچ یک از قاریان تا این اندازه مورد تأیید نبوده‌اند.

ابوعبیده می‌گوید: کسائی فردی شایسته و لایق در موضوع قرائت بود و من تا کنون کسی را واجد مزایای ضبط، دقت، استحکام و اتقان قرائت کسائی ندیده‌ام.

قاریان زیادی قرائت را عرضاً و سماعاً از کسائی اخذ و روایت کرده‌اند؛ مانند: ابراهیم بن زادان، حفص بن عمر دوری، عبدالله بن احمد ذکوان، ابوعبیده قاسم بن سلام، احمد بن حنبل، اسحاق بن ابراهیم مروزی، ابوالحارث و….

در میان راویان مذکور دو نفر به نام حفص دوری و ابوالحارث شهرت بیش‌تری دارند که قرائت کسائی را بی‌واسطه روایت کرده‌اند.

ابوعمرو حفص بن عمر بن عبدالعزیز دوری (منسوب به الدورة، ناحیه‌ای در شرق بغداد) از پیشوایان علم قرائت در عصر خود و دارای آثاری در علوم قرآنی و نخستین کسی بود که قرائت را جمع‌آوری کرد.

ابوالحارث لیث بن خالد مروزی بغدادی (م 204ق) از لحاظ علم قرائت، ثقه و ارجمند و دارای مزایای ضبط و دقت و کارایی در قرائت قرآن بوده است.

برخی از ویژگی‌های قرائت کسائی:

1. ذکر بسمله میان هر دو سوره، به جز بین سوره‌های انفال و توبه که به صورت وقف، سکته یا وصل قرائت می‌شود.

2. تلاوت به توسط به مقدار چهار حرکت در مدّ متصل و مدّ منفصل.

3. ادغام ذال «إذ» در همه حروف، به جز «ج» و ادغام دالِ «قد» و تای تأنیث و لام «هل» و «بل» در همه حروف.

شیوه قرائت کسائی را به اعتدال وصف کرده‌اند و ابن‌جزری «تدویر» را شیوه ابن‌عامر شامی و کسائی کوفی دانسته است.

اصول قرائت کسائی:

1. ادغام: حرف «ذ» را از کلمه «إذ» در پنج حرف «ت، ذ، ز، س، ص» و حرف «ت» متصل به فعل را در شش حرف «ث، ج، ز، س، ص، ظ» و همچنین مانند حمزه کوفی «ل» در کلمات «هل و بل» را در هشت حرف «ت، ث، ز، س، ض، ط، ظ، ن» ادغام کرده است.

علاوه بر ادغام صغیر «ف» در «ب» در موارد پنجگانه آن در قرآن، یک مورد را نیز به ادغام «ف» در «ب» قرائت کرده که عبارت است از: «نخسف بهم» (سبأ//9) .

2. مدّ: مدّ متصل و منفصل هر دو را مانند عاصم کوفی و ابن‌عامر شامی به توسط خوانده است.

3. تخفیف «هـ»: به منظور تخفیف، در «وهو، وهی، فهی، فهو، ثم هی، ثم هو، کهو، کهی» در سراسر قرآن مانند ابوعمرو بصری به اسکان «هـ» قرائت کرده است.

4. تغییر حرکت ضمیر «هم»: مانند حمزه کوفی.

5. اماله «الف» مانند حمزه کوفی.

6. تخفیف «لکن» پیش از لفظ جلاله «الله» مانند حمزه کوفی.

7. اشمام حرف «ص» به اشمام «ز» مانند حمزه کوفی.

منابع

1. پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 334
2. البحث و الاستقراء فی تراجم القراء : صفحه 85
3. قراء سبعه و بررسی قراءات ایشان (پایان نامه) : صفحه (159-163)
4. حجة القراءات : صفحه 68
5. منهج اهل السنة فی تفسیرالقرآن : صفحه 120
6. کتاب السبعة فی القراءات : صفحه 78
7. البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 155
8. مباحث فی علوم القرآن : صفحه 248
9. مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 458
10. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 252
11. النشر فی القراءات العشر : صفحه 165
12. النشر فی القراءات العشر : صفحه (205-209)
13. معجم القراءات القرآنیة جلد 1 : صفحه 90

اصطلاح‌نامه

اعم

قرائات اربعة عشر، قرائات سبع، قرائات عشر

وابسته

اصول قرائت کسائی، راویان قرائت علی بن حمزه کسائی

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قرائت کسائی به زیرصفحه قرائت کسائی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 252
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 252
• البحث و الاستقراء فی تراجم القراء : صفحه 85
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 329
• البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 155
• البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 141
• التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 12، 228
• النشر فی القراءات العشر : صفحه 165، (205-209)
• تاریخ جمع قرآن : صفحه 342
• تاریخ قراءات قرآن کریم : صفحه 48
• حجة القراءات : صفحه 68
• سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 59
• قراء سبعه و بررسی قراءات ایشان (پایان نامه) : صفحه (159-163)
• کتاب السبعة فی القراءات : صفحه 78
• مباحث فی علوم القرآن : صفحه 248
• معجم القراءات القرآنیة جلد 1 : صفحه 90
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 458
• منهج اهل السنة فی تفسیرالقرآن : صفحه 120
• پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 334