تفاوت میان نسخه‌های «تأویل قرآن ( علوم قرآنی )»
از دانشنامه علوم اسلامی
جز (۱ نسخه واردشده) |
|
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ مهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۲۲:۴۹
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تأویل قرآن ( علوم قرآنی ) : واقع و حقیقت معانی آیات، در قالب علت غایی یا نتیجه یا وقوع خارجی عمل یا خبر
کلمه «تأویل» در هفت سوره قرآن و هفده بار به کار رفته است. «تأویل»- از ریشه «أول» به معنای رجوع و ارجاع- در قرآن هم در معنای لازم و هم متعدی، و گاهی نیز به معنای اسم مفعول به کار رفته است؛ یعنی مآل شیء و چیزی که بازگشت شیء به آن است.
«تأویل» واقع و خارج یک عمل و یک خبر است که گاهی به صورت علت غایی و نتیجه و گاهی به صورت وقوع خارجی متجلی می‌شود و به عمل و خبر برمی‌گردد؛ مثلاً حضرت یوسف (ع) در خواب دید یازده ستاره و خورشید و ماه بر او سجده می‌کنند. پس از سال‌ها رنج و زحمت که در مصر به مقام بزرگ رسید، چون خانواده‌اش به مصر منتقل شدند، یازده برادر و پدر و مادرش بر او خضوع کردند، و گفت: «وَقَالَ یَا أَبَتِ هَذَا تَأْوِیلُ رُؤْیَایَ»؛ «و (یوسف) گفت‌ای پدر این است تعبیر خواب پیشین من» (یوسف// 100) . در این‌جا خواب دیدن به صورت یک خبر، و تأویل، وقوع خارجی آن است.
در داستان حضرت موسی (ع) و خضر نبی (ع) که کشتی را سوراخ کرد و طفلی را کشت و دیواری را مرمت کرد، موسی (ع) به هر سه عمل اعتراض کرد؛ خضر (ع) پس از توضیح گفت: «ذَلِکَ تَأْوِیلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَیْهِ صَبْرًا»؛ «این بود تاویل آنچه که نتوانستی بر آن شکیبایی ورزی» (کهف// 82) . در این‌جا قضیه برعکس ماجرای حضرت یوسف است؛ آن‌جا اول خبر بود، بعد وقوع خارجی، و در این‌جا اول وقوع است، بعد خبر و توضیح علل. در این‌جا تأویل به‌معنای علت غایی و غرض است.
در آیه «وَأَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً»؛ «و چون پیمانه میکنید پیمانه را تمام دهید و با ترازوی درست بسنجید که این بهتر و خوش فرجامتر است» (اسراء// 35) تأویل به‌معنای نتیجه و عاقبت امر است. پس «تأویل»، ناظر به یک واقعیت و امر خارجی است که به اصل خود برمی‌گردد؛ خواه به صورت نتیجه باشد یا علت یا وقوع خارجی.
در آیه: «هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ قَدْ جَاءتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ»؛ «آیا (آنان) جز در انتظار تاویل آنند روزی که تاویلش فرا رسد کسانی که آن را پیش از آن به فراموشی سپردهاند میگویند حقا فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند» (اعراف// 53) . در این آیه، سخنان قرآن اکنون به صورت خبر، و تأویل آن، وقوع در آخرت و حسرت‌خوردن مردم است.
در آیه: «بَلْ کَذَّبُواْ بِمَا لَمْ یُحِیطُواْ بِعِلْمِهِ وَلَمَّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ»؛ «بلکه چیزی را دروغ شمردند که به علم آن احاطه نداشتند و هنوز تاویل آن برایشان نیامده است» (یونس// 39) تأویل فقط راجع به قیامت نیست، بلکه اعم از آن، و واقعیت‌های دنیوی است؛ که قرآن خبر داده است؛ یعنی آنچه را که احاطه به دانش آن ندارند، تکذیب کردند و هنوز وقوع خارجی آن‌ها نیامده است. شاید مراد از آیه: «وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللّهُ» (آل‌عمران// 7) تأویل تفصیلی و کامل متشابهات است که جز خدا کسی نمی‌داند.
رسول اکرم (ص) در حق ابن‌عباس فرمود: «اللهم فقّهه فی الدین و علّمه التأویل؛ خداوندا! به او دانش درک دین عطا کن و به او تأویل قرآن بیاموز!».
فیروزآبادی در بیان فرق میان تفسیر و تأویل می‌گوید: تفسیر، بحث از سبب نزول آیه و تأمل در معنای لغوی کلمه است، اما تأویل، تفحّص از اسرار آیات و کلمات، و تعیین یکی از احتمالات- در آیات دارای وجوه و احتمالات مختلف- است.
نیز ر.ک:تأویل ممدوح، تأویل مذموم.
منابع
- معجم مقاییس اللغه جلد 1 : صفحه 159
- مجمع البحرین جلد 1 : صفحه 97
- قرآن در اسلام : صفحه 54
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 193
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 6
- التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (25-42)
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه (100-126)
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 3 : صفحه 187
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (148-149)
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه (79-80)
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تأویل قرآن ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه تأویل قرآن ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اسباب النزول جلد 2 : صفحه 162
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 192، 193
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 146، (148-149)، 150، 178
- البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 162
- التفسیر و المفسرون جلد 1 : صفحه 7، 16، 22
- التمهید فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (25-42)، (28-34)
- الجامع لاحکام القرآن جلد 1 : صفحه 28
- الذریعة الی اصول الشریعة جلد 2 : صفحه 164
- القرآن فی الاسلام : صفحه 54
- المحصول فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 220، 221، 222، 223، 224
- المحصول فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 649
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه (79-80)
- علوم القرآن عند المفسرین جلد 3 : صفحه 187
- علوم القرآن : صفحه 226، 328، 334، 335، 336، 337
- قرآن در اسلام : صفحه 54
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه (100-126)
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 5 : صفحه 37، 39، 155، 208، 210
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 7 : صفحه 302
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9 : صفحه 55، 58، 64، 72، 73، 75، 79، 80، 238
- مجمع البحرین جلد 1 : صفحه 97
- معجم مقاییس اللغه جلد 1 : صفحه 159
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 6، 7