امتثال بعد امتثال

توضیح مفهومی

امتثال بعد امتثال : انجام دوباره متعلق تکلیف

امتثال بعد امتثال، به معنای انجام متعلق تکلیف، مطابق دستور مولا، برای مرتبه دوم است، مانند آن که مکلف، نماز ظهری را که طبق دستور انجام داده، برای مرتبه دوم به جا آورد.

اختلاف در این که آیا امتثال بعد امتثال، جایز است یا نه، مبنایی است؛ به این بیان که اگر کسی معتقد باشد صیغه افعل بر ' مَرّة ' دلالت دارد، بدون شک، امثتال بعد از امتثال در نزد وی جایز نیست.

و اگر کسی اعتقاد داشته باشد صیغه افعل ' بر تکرار ' دلالت می‌کند، در نزد وی امتثال بعد از امتثال، جایز است. اما اگر کسی، همانند مرحوم ' آخوند خراسانی '، معتقد باشد صیغه افعل، بر ' طلب طبیعت ' دلالت می‌کند، نه بر مره و تکرار، در این صورت، بحث جواز و عدم جواز ' امتثال بعد از امتثال ' مطرح می‌شود.

مرحوم ' آخوند ' در این باره می‌گوید: حق آن است که بگوییم اقتضای اطلاق صیغه آن است که برای یک بار انجام طبیعت جایز بوده و نیازی به امتثال بعدی نیست؛ البته مشروط به این که امتثال امر، علت تامه برای حصول غرض نهایی مولا باشد، به طوری که به مجرد امتثال، غرض حاصل شود؛ مانند آن که مولا به عبدش دستور دهد: ' آن بچه را سیراب کن '. در این صورت، با آوردن آب از سوی عبد و رفع تشنگی از کودک، غرض مولا حاصل می‌شود. در این فرض، بطور قطع جایی برای انجام دوباره، به انگیزه حصول امتثال، وجود ندارد.

اما اگر امتثال، علت تامه برای حصول غرض نباشد، مثل موردی که آمر به کسی امر کند که برای آشامیدن یا برای وضو آب بیاورد و پس از آن که مأمور، آب آورد، وی آن را نیاشامد و یا با آن وضو نگیرد؛ در این جا بعید نیست که به طور مطلق مأمور می‌تواند امتثالش را به انجام فرد دیگر که از فرد اول نیکوتر است تبدیل نماید؛ بلکه می‌توان ادعا نمود که این تبدیل برای او جایز است، هر چند امتثال دوم از اول بهتر نباشد.

بنابراین، نظر مرحوم ' آخوند خراسانی ' این است که: هر گاه کلام مولا، اطلاق داشته باشد، اگر با امتثال اول، غرض نهایی وی حاصل می‌شود، نه تبدیل امتثال جایز است و نه امتثال بعد از امتثال؛ ولی چنان چه غرض نهایی مولا با امتثال اول حاصل نمی‌شود، در این صورت، تبدیل امتثال و امتثال بعد از امتثال جایز است.

منابع

1. انوار الاصول جلد 1 : صفحه 322
2. محاضرات فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 226
3. قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 92
4. ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه 96
5. نهایة الافکار جلد 1,2 : صفحه 225
6. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «امتثال بعد امتثال» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

امتثال عقیب امتثال

وابسته

اِجزا، تبدیل امتثال ( اصول فقه )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه امتثال بعد امتثال به زیرصفحه امتثال بعد امتثال/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• انوار الاصول جلد 1 : صفحه 310، 311، 322، 323، 324
• ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه 96
• تسدید الاصول جلد 1 : صفحه 168
• تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 182
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 185
• قوانین الاصول جلد 1 : صفحه 92
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 208، 209، 210، 225، 226
• نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 225
• نهایة الافکار جلد 1,2 : صفحه 225