تبدیل امتثال ( اصول فقه )

توضیح مفهومی

تبدیل امتثال ( اصول فقه ) : تکرار امتثال یک تکلیف

تبدیل امتثال، آن است که عبد، امتثال خود را تبدیل کرده و به جای امتثال اول، امتثال دیگری انجام دهد؛

برای مثال، اگر مولا به عبد خود دستور دهد برایش آب بیاورد تا وضو بگیرد و عبد هم امتثال نموده آب را در اختیار مولا قرار دهد، تا زمانی که غرض نهایی مولا (وضو) حاصل نشده است، این بحث مطرح می‌شود که آیا عبد می‌تواند آن ظرف آب را بردارد و به جای آن ظرف آب دیگری قرار دهد.

درباره جواز یا عدم جواز تبدیل امتثال، چند صورت ذکر شده است:

أ. در موردی که امتثال عبد، علت تامه برای حصول غرض آمر نبوده و پس از آن، غرض آمر هم چنان باقی باشد، عبد می‌تواند امتثال اولش را به امتثال دوم تبدیل کند، ولی نه به این صورت که امتثال دوم را به امتثال اول، ضمیمه کند و مجموع را یک امتثال به حساب آورد، مثل این که مولا ظرف آبی از عبد بخواهد و عبد آب را حاضر نماید ولی قبل از آن مولا از آن آب استفاده کند، عبد ظرف آب اول را برداشته و آب دیگری به جای آن بیاورد.

ب. در موردی که امتثال عبد، علت تامه برای حصول غرض آمر باشد، دیگر دلیلی برای تبدیل و امتثال دوم باقی نمی‌ماند، مثل این که مولا به بنده اش امر کند برای رفع عطش وی، در دهانش آب بریزد و عبد هم همین عمل را انجام دهد و عطش مولا برطرف شود؛ در این جا به طور قطع پس از این عمل، مجالی برای تکرار و تبدیل آن نیست و چه بسا تکرار، مبغوض هم باشد.

ج: در موردی که بنده نداند امتثالش علت تامه برای حصول غرض مولا است تا تکرار و تبدیل جایز نباشد و یا علت تامه نیست تا تکرار و امتثال جایز باشد، حق این است که می‌تواند تبدیل کند. شاهد این سخن، حدیثی است که بر صحت و فضیلت اعاده نماز فرادی به خاطر رسیدن به ثواب نماز جماعت دلالت می‌کند.

اصولیون درباره جواز تبدیل امتثال، اختلاف دارند: برخی همانند مرحوم ' آخوند خراسانی ' و ' محقق نائینی '، به جواز تبدیل امتثال قائل هستند و برخی دیگر هم چون مرحوم ' محقق عراقی ' و ' خویی ' به عدم جواز تبدیل امتثال اعتقاد دارند.

منابع

1. کفایة الاصول : صفحه 107
2. ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه (123-124)
3. انوار الاصول جلد 1 : صفحه 323
4. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

وابسته

امتثال بعد امتثال، اِجزا

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تبدیل امتثال ( اصول فقه ) به زیرصفحه تبدیل امتثال ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 194
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 234
• المحصول فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 405، 406
• المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 189، 191
• انوار الاصول جلد 1 : صفحه 323، 324
• ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه (123-124)
• بحوث فی الاصول جلد -1 : صفحه 110، 112
• بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 127، 128، 129
• تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 182، 183، 184
• فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 242
• کفایة الاصول : صفحه 107
• مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 1 : صفحه 305
• منتقی الاصول جلد 1 : صفحه 444
• منتقی الاصول جلد 2 : صفحه 12، 14، 16
• نهایة الاصول : صفحه 126
• نهایة الدرایة فی شرح الکفایة جلد 1 : صفحه 148