آیه غض (علوم قرآنی )

توضیح مفهومی

آیه غض ( علوم قرآنی ) : آیه 30 نور، در باره نهی از نگاه به نامحرمان و حفظ عورت

به آیه 30 سوره نور «آیه غض» می‌گویند: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکی‏ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما یَصْنَعُونَ»؛ «به مؤمنان بگو چشمهای خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و فروج خود را حفظ کنند، این برای آنها پاکیزه‏تر است، خداوند از آنچه انجام می‏دهید آگاه است».

شان نزول: در کتاب کافی در شان نزول آیه فوق از امام باقر (ع) نقل شده است که جوانی از انصار در مسیر خود با زنی روبرو شد. در آن زمان زنان مقنعه خود را در پشت گوشها قرار می‏دادند (و طبعا گردن و مقداری از سینه آنها نمایان می‏شد) ، چهره آن زن نظر آن جوان را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت، هنگامی که زن گذشت جوان هم چنان با چشمان خود او را بدرقه می‏کرد در حالی که راه خود را ادامه می‏داد، تا اینکه وارد کوچه تنگی شد و باز هم چنان به پشت سر خود نگاه می‏کرد، ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشه‏ای که در دیوار بود صورتش را شکافت! هنگامی که زن گذشت جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاری است و به لباس و سینه‏اش ریخته! (سخت ناراحت شد) با خود گفت به خدا سوگند من خدمت پیامبر می‏روم و این ماجرا را بازگو می‏کنم، هنگامی که چشم رسول خدا (ص) به او افتاد فرمود چه شده است؟ و جوان ماجرا را نقل کرد، در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه فوق را آورد.

«یغضّوا» از ماده «غضّ» در اصل به معنای کم کردن و نقصان است، و در بسیاری از موارد در کوتاه کردن صدا یا کم کردن نگاه گفته می‏شود، بنابراین آیه نمی‏گوید مؤمنان باید چشمهاشان را فرو بندند، بلکه می‏گوید باید نگاه خود را کم و کوتاه کنند، و این تعبیر لطیفی است به این منظور که اگر انسان به راستی هنگامی که با زن نامحرمی روبرو می‏شود بخواهد چشم خود را به کلی ببندد ادامه راه رفتن و مانند آن برای او ممکن نیست، اما اگر نگاه را از صورت‏ و اندام او بر گیرد و چشم خود را پائین اندازد گویی از نگاه خویش کاسته است، و آن صحنه‏ای را که ممنوع است از منطقه دید خود به کلی حذف کرده.

قابل توجه اینکه قرآن نمی‏گوید از چه چیز چشمان خود را فرو گیرند (و به اصطلاح متعلق آن فعل را حذف کرده) تا دلیل بر عموم باشد، یعنی از مشاهده تمام آنچه نگاه به آنها حرام است چشم برگیرند. اما با توجه به سیاق آیات- مخصوصا آیه بعد که سخن از مساله حجاب به میان آمده- به خوبی روشن می‏شود که منظور، نگاه نکردن به زنان نامحرم است، شان نزولی را که در بالا آوردیم نیز این مطلب را تایید می‏کند.

دومین دستور در آیه فوق همان مساله حفظ فروج است. «فرج» در اصل به معنای شکاف و فاصله میان دو چیز است، ولی در اینگونه موارد کنایه از عورت می‏باشد. منظور از حفظ فرج به طوری که در روایات وارد شده است پوشانیدن‏ آن از نگاه کردن دیگران است.

منابع

1. تفسیر نمونه جلد 14 : صفحه 435
2. الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 5 : صفحه 40
3. مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 7 : صفحه 216
4. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 15 : صفحه 110
5. التفسیر الکبیر جلد 23 : صفحه 360
6. تفسیر نور الثقلین جلد 3 : صفحه 587

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «آیه غض ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

آیه 030 نور

اعم

اسامی آیات، سوره نور ( سوره 24 )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه غض (علوم قرآنی ) به زیرصفحه آیه غض (علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• التفسیر الکبیر جلد 23 : صفحه 360
• الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 5 : صفحه 40
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 15 : صفحه 110
• تفسیر نمونه جلد 14 : صفحه 435
• تفسیر نور الثقلین جلد 3 : صفحه 587
• مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 7 : صفحه 216